La correspondencia de Benito Arias Montano. Edición crítica digital

1570 05 00 S

Benito Arias Montano [Antwerp] to Iohannes Sambucus [Vienna]

May 1570

METADATA

Identifier: 1570 05 00 S

Incipit: Cum pietatis et bonarum literarum similibus studiis…

Manuscripts:

    (B) KBS, Ms. A 902, f. 196v.

Prints:

    (E1) Macías, La Biblia Políglota de Amberes, pp. 192-195; (E2) Domínguez, Correspondencia, I, 430-441.

Critical edition, translation and notes: Baldomero Macías Rosendo

Codification and digital edition: Antonio Dávila Pérez

SUMMARY

Although BAM does not know Sambucus personally, he dares to address him for the first time in a letter to make a request. BAM has just written the preface to the Polyglot Bible. Before sending it to the Court, he deems it necessary for a group of reputable individuals to correct and review the draft. Our humanist asks Sambucus to participate in this correction process.

COMMENT

It begins with this letter in a series of handwritten minutes, which comprise pages 196v-198 of the Stockholm manuscript, all centered around a common theme, with some even showing significant similarities in form. Each of these letters was likely accompanied by a draft of the preface to the Polyglot Bible. BAM intends to gather, regarding this preface, the opinions and evaluations of a diverse group of scholars and clergymen. Three of these notes are undated, but based on their placement within the manuscript, we know they were written after letter 70 04 23 and before 6 May of that same year, which is the date of letter 1570 05 06.

Regarding the first of these ninutes, it should be noted that the existence of two minjutes addressed to the same recipient, Iohannes Sambuco, with the same content and both written on the same date, suggests that only one was likely sent. Indeed, this folio 196v of the Stockholm manuscript appears to be the draft of the document recorded in 1570 05 06. The scattered ideas, careless syntax, and incomplete sentences all suggest that it is a preliminary outline.

BAM and Iohannes Sambucus did not know each other personally, although they had an indirect relationship through their mutual friend Plantin. Given this, one can see through these drafts how BAM attempts to approach the Hungarian humanist and how he strives to find the right formula for doing so.

FACSIMILE

TEXT AND CRITICAL APPARATUS (VISUALIZATION OF XML-TEI MARKUP) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Benito Arias Montano [Amberes] a Juan Sambuco [Viena] – Mayo de 1570


Iohanni Sambuco salutem.

[1] Cum pietatis et bonoarum studiorum literarum communio similibus studiis amicoque amicorum etiam communio accedit, eae res satis idoneae semper optimis uiris existimatae sunt ad nouas inter eos, qui se mutuo antea non alias non uiderint aut cognouerint amicitias, consuetudines ac necessitudines ineundas et confirmandas, quippe cum ipsa religionis communio et charitas fraterna dilectione homines uinciat, studiorum praeterea similitudo amorem mutuum, etiam inter absentes, conciliet et amicorum inter . communia pignora necessitudines efficiant certissimas. [2] His omnibus igitur nominibus omnibus, quod a me iam diu est, quamuis alias tibi ignoto, plurimum animo dilectus atque etiam cultus extiteris1, ut ego uicissim a te amer, hac prima conciliationis epistola postulare du postulatu dignum duxi, quippe cum te et pieta egregio pietatis studio flagrantem et multiplici bonarum literarum eruditione ornatum tum res ipsae et eorum operumscriptorum, quae a te uel composita uel explicata uel ex antiquorum scriptorum thesauris in lucem edita sunt, argumenta rationes plurimae confirmantdocent et communis utriusque nostrum amici eiusdemque optimi uiri Christophori Plantitini testimonium assiduum confirmat.

[3] Nu Nemo autem hominum mortalium est quem ego, et bonorum et optimorum et bonarum literarum non dico usu et facultate (his enim partibus tenuem admodum me esse agnoscoconfiteor), sed studio et amore, flagrantiorem me quam me ar esse arbitrer; nemo etiam hominum est qui . Plantinum me prae me cui chariss Plantinus noster charior quam mihi sit. Nemo Quamobrem nullum ego esse homine mortalium puto qui tui nominis maiore ergo in te studio et dilectione sit affectus sit quam ego, quicui quantum uirtute et . doctrina ualeas, quantum etiam Plantinum ames nostrum diligas nostrum satis perspectum habeo perspectum fuerit exploratum. Id quod ubi tibi ap expositum fuerit, mihi esse a te rependendum mininime ambigo, quandoquidem uis honesta ea honestae et ingenuae amicitiae uis est ut animo solor uel unica tantum sui causa gratia animos eius qui amatas dilectus fuerit animum ei qui prior amauerit simili uinculo et charitatis iungat iugo. [4] Cupio igitur…

[5] Diu enim est quod uirtutum artiumque tuarum exemplis et multorum, quos ego summos uiros habeo, testimoniis quantum et ingenio et eruditione ualeres, quantum pietatis studio flagrares aperte cognoui teque ob eam rem plurimum, iam diu est, dilexi et ut mihi uehementer dilectum tibi confirmarem ocassionem commodam . captaui, quam iam mihi communis amicitia Plantini nostri obtulit et rei eius de qua nunc te appellaturus sum confirmauit dignitas confirmauit. Quantum enim tibi Plantinus, uir optimus et de omni literarum republica benemerentissimus, tibi charus sit probe noui. Eundem autem mihi charissimum esse omnibus quibus potui argumentis testatus sum et omnibus officiis perpetuo me testaturum profiteor . contigit . ut ut amicitiam quam ego, tibi nondum notus, exoptabam communicatis etiam rationibus inirem. [6] Occasionem nactus sum et uirtute tua et honestissimae charitatis2 causa dignam. Ea huiusmodi est: prefationem in sacrum Bibliorum opus quod Philippi catholici regis consilio et auctoritate Plantinus noster cudit, ego ut ei operi procurator, legatus hisce proximis diebus accepto a rege ipso argumento scribebam. Eam autem non antea ego probare decreui quam doctissimis et candidissimis uiris ad legendum, corrigendum censendumque traderem, ex quibus in quorum numero unum . te semper habui, cuius ingenio et iudicio plurimum tribuerem cuiusque et in rebus meis cognoscendis candorem suscipiendis humanitatem, cognoscendis candorem, iudicandis diligentiam et integritatem mihi ipse promitterem. Quibus omnibus † † huic praefationi non tantum adeo mea3, quam publica Ecclesiae cuius opus hoc est, causa legendae4 et pro arbitrio iudicioque tuo additis in margine notis et adscriptionibus corrigendae impenderis, cui etiam efficiendae rei amicorum quorum fid doctorum, quibus tu uteris quorumque magnus in ista Ecclesia numerus est, operam adhibebis5, si placeat, et exemplum ipsum6 ubi . abs te notatum et correctum, quam primum id tuo commodo fieri possit, ad Plantinum nostrum mihi reddendum remittes.

[7] Vale et me ama, amoremque erga te meum quocumque officii genere expectando experiere7.

extiteris] B, E2; extitens (E1)
charitatis] B, E2; caritatis (E1)
huic praefationi non tantum adeo mea] B, E2; omisit (E1)
legendae] B, E2; regendae (E1)
adhibebis] B, E2; adhibibis (E1)
ipsum] B, E2; omisit (E1)
experiere] B; experiri poteris (E1); ; experire (E2)
Grabado de Juan Sambuco, tomado de Jean-Jacques Boissard, Bibliotheca chalcographica, 1652-1669.
TRANSLATION INTO SPANISH
AND NOTES
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Benito Arias Montano [Amberes] a Juan Sambuco [Viena] – Mayo de 1570


A Juan Sambuco salud.

[1] Cuando a los estudios similares a la piedad y las buenas letras le sobreviene también la comunión de amigos, los hombres de pro siempre han considerado estas circunstancias como muy idóneas para iniciar y confirmar nuevas amistades, relaciones y familiaridad entre quienes no se han visto con anterioridad en ninguna otra parte, puesto que aunque la comunión misma de credo y el amor fraternal vincula a los hombres, la similitud de estudios concilia además el afecto mutuo, incluso entre ausentes, y las prendas comunes de la amistad traban unos lazos muy firmes de familiaridad. [2] Así pues por todas estas razones, puesto que desde hace ya tiempo has sido alguien muy querido en mi ánimo e incluso honrado, aunque por lo demás no me conozca, he considerado digno en esta primera carta de acercamiento la petición de que yo sea al mismo tiempo apreciado por vuestra merced, dado que vuestra merced no solo arde por el egregio celo de la piedad y está adornado con la más variada erudición de las buenas letras, sino que también los temas mismos y muchas razones de estos escritos, que vuestra merced ha compuesto o ha explicado o bien ha publicado a partir de los tesoros de los antiguos escritores, lo muestran, y el testimonio asiduo de este amigo común y excelente varón, Cristóbal Plantino, lo confirma.

[3] Ahora bien, no hay hombre al que yo, y no estoy hablando de la utilidad y ventaja de las buenas letras (pues en esta parcela tengo que reconocer que estoy muy limitado), sino del celo y el amor, considere más apasionado que a mí mismo; ni tampoco hay un hombre a quien nuestro Plantino sea más querido que a mí. Por lo que considero que no hay nadie que tenga a vuestra merced más afecto y apego que yo, quien sabe bien cuánto vale vuestra merced por su virtud y su erudición, y cuánto quiere también a nuestro Plantino. Y esto, una vez que lo haya expresado a vuestra merced, no me caben dudas de que me corresponderá, pues es tal la fuerza de la amistad honesta y sencilla, que incluso solo con su favor es capaz de unir el ánimo de este que ha sido querido al que primero lo quiso con un lazo y un yugo de afecto similares. [4] Deseo por tanto… 1

[5] Pues hace tiempo que tengo constancia por las muestras de las virtudes y facultades de vuestra merced, y por el testimonio de muchos varones, a los que tengo en gran consideración, de cuánto vale por su ingenio y erudición, de cuánto arde con el celo de la piedad; y por ello, ya desde hace tiempo tengo a vuestra merced en mi amistad, y he aprovechado una ocasión apropiada para confirmarle mi gran afecto, la cual ya me la ofreció la amistad común de nuestro amigo Plantino y me la ha confirmado la dignidad de este asunto sobre el que voy a consultar a vuestra merced. Pues me consta en qué medida es grato a vuestra merced Plantino, varón excelente y al que toda la comunidad literaria le es deudora. Y he tratado de mostrar con todas las pruebas que he podido que este me es muy afecto, y prometo que trataré de seguir mostrándolo siempre en todas mis manifestaciones a fin de iniciar, haciéndo partícipe a vuestra merced de los argumentos, la amistad que yo, a quien aún no conoce, deseaba vivamente. [6] He conseguido una ocasión digna de la virtud y del honestísimo afecto de vuestra merced. Y es como voy a contar: hace unos días que yo en calidad de director y legado estaba redactando, conforme al argumento que el rey mismo había enviado, el prólogo para la Sagrada Biblia que nuestro amigo Plantino imprime por decisión y mandato del rey católico don Felipe. Pero he decidido no darle mi aprobación a este prólogo antes de entregárselo a varones doctos y sinceros para que lo lean, lo corrijan y lo juzguen, entre los cuales siempre he tenido especialmente a vuestra merced, cuyo ingenio y juicio tengo en mucha estima, y cuya humanidad para hacerse cargo de mis asuntos, cuyo candor para conocerlos, cuya diligencia e integridad para juzgarlos yo mismo me los prometo. Por todas estas †cuestiones†, vuestra merced no tanto por mi interés, sino por el público de la Iglesia, cuya obra es, podrá ofrezcerse a leerlo y corregirlo conforme a la opinión y juicio de vuestra merced con anotaciones y escolios marginales; para cuya ejecución, si le parece bien, podrá hacer partícipes a los eruditos amigos de vuestra merced, de los que vuestra merced se sirve, y de los que hay un gran número en esta Iglesia; y la copia anotada y corregida, envíesela lo antes que pueda a nuestro Plantino para que me la devuelva.

[7] Adiós, y manténgame en su amistad; y la mía, que la debe esperar con cualquier tipo de manifestación, la podrá experimentar.

Note: 1 Este texto inacabado coincide con el final del folio 196v. A partir de este punto del texto, BAM utiliza todos los márgenes del folio (izquierdo, superior, derecho e inferior) para seguir ensayando las ideas de esta primera comunicación epistolar con Sambuco.
TEXT (WITHOUT VISUALISATION
OF XML-TEI MARKUP)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Benito Arias Montano [Amberes] a Juan Sambuco [Viena] – Mayo de 1570


Iohanni Sambuco salutem.

[1] Cum pietatis et bonarum literarum similibus studiis amicorum etiam communio accedit, eae res satis idoneae semper optimis uiris existimatae sunt ad nouas inter eos, qui se mutuo antea alias non uiderint aut cognouerint amicitias, consuetudines ac necessitudines ineundas et confirmandas, quippe cum ipsa religionis communio et fraterna dilectio homines uinciat, studiorum praeterea similitudo amorem mutuum, etiam inter absentes, conciliet et amicorum communia pignora necessitudines efficiant certissimas. [2] His igitur nominibus omnibus, quod a me iam diu est, quamuis alias tibi ignoto, plurimum animo dilectus atque etiam cultus extiteris1, ut ego uicissim a te amer, hac prima conciliationis epistola postulatu dignum duxi, quippe cum te et egregio pietatis studio flagrantem et multiplici bonarum literarum eruditione ornatum tum res ipsae et eorum scriptorum, quae a te uel composita uel explicata uel ex antiquorum scriptorum thesauris in lucem edita sunt, rationes plurimae docent et communis utriusque nostrum amici eiusdemque optimi uiri Christophori Plantini testimonium assiduum confirmat.

[3] Nemo autem mortalium est quem ego, et bonarum literarum non dico usu et facultate (his enim partibus tenuem admodum me esse confiteor), sed studio et amore, flagrantiorem quam me esse arbitrer; nemo etiam hominum est cui Plantinus noster charior quam mihi sit. Quamobrem nullum ego esse mortalium puto qui maiore in te studio et dilectione affectus sit quam ego, cui quantum uirtute et doctrina ualeas, quantum etiam Plantinum diligas nostrum satis fuerit exploratum. Id quod ubi tibi expositum fuerit, mihi esse a te rependendum minime ambigo, quandoquidem ea honestae et ingenuae amicitiae uis est ut uel unica tantum sui gratia eius qui dilectus fuerit animum ei qui prior amauerit simili uinculo et charitatis iungat iugo. [4] Cupio igitur…

[5] Diu enim est quod uirtutum artiumque tuarum exemplis et multorum, quos ego summos uiros habeo, testimoniis quantum et ingenio et eruditione ualeres, quantum pietatis studio flagrares aperte cognoui teque ob eam rem plurimum, iam diu est, dilexi et ut mihi uehementer dilectum tibi confirmarem ocassionem commodam captaui, quam iam mihi communis amicitia nostri obtulit et rei eius de qua nunc te appellaturus sum dignitas confirmauit. Quantum enim, uir optimus et de omni literarum republica benemerentissimus, tibi charus sit probe noui. Eundem autem mihi charissimum esse omnibus quibus potui argumentis testatus sum et omnibus officiis perpetuo me testaturum profiteor ut amicitiam quam ego, tibi nondum notus, exoptabam communicatis etiam rationibus inirem. [6] Occasionem nactus sum et uirtute tua et honestissimae charitatis2 causa dignam. Ea huiusmodi est: prefationem in sacrum Bibliorum opus quod catholici regis consilio et auctoritate noster cudit, ego ut ei operi procurator, legatus hisce proximis diebus accepto a rege ipso argumento scribebam. Eam autem non antea ego probare decreui quam doctissimis et candidissimis uiris ad legendum, corrigendum censendumque traderem, in quorum numero unum te semper habui, cuius ingenio et iudicio plurimum tribuerem cuiusque et in rebus meis suscipiendis humanitatem, cognoscendis candorem, iudicandis diligentiam et integritatem mihi ipse promitterem. Quibus omnibus † † huic praefationi non tantum adeo mea3, quam publica Ecclesiae cuius opus hoc est, causa legendae4 et pro arbitrio iudicioque tuo additis in margine notis et adscriptionibus corrigendae impenderis, cui etiam efficiendae rei amicorum doctorum, quibus tu uteris quorumque magnus in ista Ecclesia numerus est, operam adhibebis5, si placeat, et exemplum ipsum6 abs te notatum et correctum, quam primum id tuo commodo fieri possit, ad nostrum mihi reddendum remittes.

[7] Vale et me ama, amoremque erga te meum quocumque officii genere expectando experiere7.

en_GBEnglish (UK)