La correspondencia de Benito Arias Montano. Edición crítica digital

1570 05 01 J

Hadrianus Junius (Haarlem) to Benito Arias Montano [Antwerp]

1 May 1570

METADATA

Identifier: 1570 05 01 J

Incipit: Incredibiles tibi atque adeo immortales gratias uerbis amplissimis agerem…

Manuscripts:

    (C) UBU, Ms. 829, ff. 42v-44r. (C) UBU, Ms. 829, f. 173v.

Prints:

    (E1) Scheltema, Epistolae selectae, pp. 43-45; (E2) Domínguez, Correspondencia, I, 408-417.

Critical edition, translation and notes: Antonio Dávila Pérez

Codification and digital edition: Antonio Dávila Pérez

SUMMARY

The author of the letter submits a request to BAM to access certain books that have appeared in the Index of Prohibited Books of 1570, defending the importance of some of them for historical work, while, on the other hand, showing respect for orthodox theological doctrines. 

COMMENT

In Ms. 829 of the Library of Utrecht University, two copies of this letter are preserved: the first one (C1, ff. 42v-44r) is marked with the number LI within the first century of letters, and it is the one on which we base our edition. Another copy (C2), by a different hand, is preserved on folio 173v of the same manuscript and appears to be a transcription of C1. For an inventory of the preserved correspondence of Hadrianus Junius, we refer to the work of C. Heesakkers – D. van Miert, "An Inventory of the Correspondence of Hadrianus Junius (1511–1575)." Lias, 37/2 (2010), 109–268.

FACSIMILE

TEXT AND CRITICAL APPARATUS (VISUALIZATION OF XML-TEI MARKUP) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Badrianus Iunius (Haarlem) a Benito Arias Montano [Amberes] – 1 de mayo de 1570


Benedicto Ariae Montano theologo.

[1] Incredibiles tibi atque adeo immortales gratias uerbis amplissimis ut1 agerem, res quidem exigeret, uir ornatissime idemque sanctissime, quod neminem gratum gratiarum [f. 43r] esse immemorem ius ratioque postulet, nisi fidelior earum custos esset mens beneficii tenax atque menor, quam tibi deuotam penitus cogita, perpetuamque fore eam memoriam, dum elogii (quo me ornasti, quoque me de sene repubescere ac cum Aesone Thessalo reiuuenescere quodam modo dedisti) echo aures meas personabit.

[2] Quodsi uno me insuper beneficio, quod tua in manu esse non diffido, cumulare non piguerit, nae tum ego omnes omnium beatorum fortunas contemnere, Crassumque diuitiis anteire posse putauero; quod cuiusmodi sit, sagacitas tua emunctissima2 facile odorabitur.

[3] Perlectus est a me Prohibitorum librorum Index operosus, in quo mirifice me torquet quod primi nominis impressores, e quorum officinis optimos utriusque linguae authores prodiise constat, damnatos legam, cum quibus pariter et authorum ipsorum abolitio sanciri uidetur. [4] Deinde sollicitum me facit tanta uis omnigenum scriptorum, qui (ut de Fuchsio aliisque3 medicis, quibus insueuimus, taceam) historiam scribenti mihi mate[f. 43v]riam suppeditare possent uel ad refuntanda aliorum testimonia, uel ad colligendam ueri instructionem, quando constet Plinii testimonio4, nullum tam esse malum5 librum, qui non aliquid boni contineat.

[5] Quodsi non uere minus quam lepide dixit Virgilius ex Enniano stercore se gemmas colligere, quidni idem mihi quoque liceat, e sterquilinio et ruderibus Germanicorum scriptorum et Gallicorum excoquere purum putumque ueritatis aurum exoptanti? Neque uero ita cerebri uacuum me aut a iudicio inopem existimem, ut nequeam capitis atque inguinis discrimina nosse; neque ita sum puer, ut gladius mihi (iuxta paroemiam) committi non debeat. Quin iam olim degustatus mihi est arboris scientiae boni malique succus.

[6] Quorsum haec omnia? Nimirum ut si ratione ulla fieri queat, ut quum anno adhinc tricesimo III Martii M D XL Bononiae doctoratus títulos cum in philosophia tum in medicina acceperim, data legendi quiduis et profitendi authoritate, nunc tua ope beneficioque concedatur usus lectioque librorum mediae classis (theologicos6, in quibus sunt Lutherus, Melanchthon, Oecolampadius, [f. 44r] Zuinglius, Calvinus eiusque farinae alios non moror, imo auersor7, quod historico mihi aliena sit illorum lectio) in quibus localem, quam uocant, memoriam defixam habeo, quique a rerum narratione non abhorrent et qui tamen apud rigidos istos censores ac praetores cuncta promiscue inuolaturos, inuidiam incursuri sunt, quo sic aduersum uitiligatores istos et calumniatores in tuto statuar. [7] Id si praestiteris, uir clarissime, ut magnum operae pretium meis per te historiis accedet, ita me8 plane bearis quando9, ut scite Plinius ait, «Deus est mortali10, iuuare mortalem et haec ad aeternam gloriam uia».

[8] Vale, Theologiae lumen et Iunium amare perge. Harlemo Kalendis11 Maii Anno M D LXX.

ut] C1, C2, E2; omisit (E1)
emunctissima] C1, C2, E2; eminentissima (E1)
aliisque] C1, C2, E2; aliique (E1)
testimonio] C1, E1, E2; authoritate testimonio (C2)
esse malum] C1, C2, E2; malum esse (E1)
theologicos] C1, C2, E2; theologicas (E1)
imo auersor] C1, E1, E2; imo auersor (C2)
me] C2, E2; Iunium me (C1); ; Junium me (E1)
quando] C1, C2, E2; omisit (E1)
Deus est mortali] E2; Deus est mortalis (C1, C2); ; Dei est mortalis (E1)
Kalendis] C1, C2, E2; Cal. (E1)
Hadrianus Junius,. Grabado por T. de Bry, 1645. Wellcome Collection gallery (2018-03-23): https://wellcomecollection.org/works/bef7t6jg CC-BY-4.0
TRANSLATION INTO SPANISH
AND NOTES
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Badrianus Iunius (Haarlem) a Benito Arias Montano [Amberes] – 1 de mayo de 1570


A Benedicto Arias Montano, teólogo.1

[1] Que yo te diera unas gracias increíbles y, de hecho, inmortales, con palabras más amplias, lo requeriría la ocasión, varón sumamente adornado y, al mismo tiempo, santísimo, ya que la ley y la razón permiten que alguien que es agradecido [f. 43r] olvide las gracias, a menos que no fuera un guardián más fiel de ellas una mente que retiene y recuerda bien el beneficio, mente que puedes considerar completamente devota a ti y cuya memoria será perpetua, mientras el eco del elogio (con el que me has honrado, y con el que de algún modo me has permitido regresar de la vejez a la pubertad y rejuvenecer con Esón de Tesalia2) resuene en mis oídos.

[2] Y si, además, no te molestara colmarme con un beneficio más, que no dudo que esté en tu mano, entonces sí, pensaría que podría despreciar todas las fortunas de todos los bienaventurados y superar en riquezas a Craso.3 De qué tipo de beneficio se trata, tu finísima sagacidad lo adivinará fácilmente.

[3] He leído cuidadosamente el laborioso Index of Prohibited Books,4 y me atormenta notablemente que vea condenados a los impresores de más alto renombre, de cuyos talleres es bien sabido que han salido los mejores autores de ambas lenguas,5 lo que parece implicar también al mismo tiempo la abolición de los mismos autores. [4] Luego, me inquieta la gran cantidad de escritores de todo tipo, que (por no hablar de Fuchs6 y de otros médicos con los que estamos acostumbrados a trabajar) podrían proporcionar mate[f. 43v]rial a un historiador como yo tanto para refutar los testimonios de otros como para reunir información verdadera, pues, según el testimonio de Plinio, «no hay libro tan malo que no contenga algo bueno».7

[5] Y Si Virgilio dijo no con menos verdad que con ingenio que recogía gemas del estiércol de Ennio, ¿por qué no habría de estarme permitido a mí también, deseoso como estoy de extraer oro puro y verdadero del estiércol y escombros de los escritores alemanes y franceses? Y no me consideraría yo tan vacío de juicio o tan carente de criterio, como para no poder distinguir entre la cabeza y las ingles. Tampoco soy tan niño como para que no se me pueda confiar una espada (según el proverbio).8 Es más, ya hace tiempo que he probado el jugo del árbol de la ciencia del bien y del mal.

[6] ¿Por qué digo todo esto? Pues bien, es para que, si de alguna manera pudiera lograrse, ya que hace treinta años9 recibí en Bolonia los títulos de doctor tanto en Filosofía como en Medicina, con la autoridad para leer y enseñar lo que quisiera, ahora, con tu ayuda y beneficio, se me conceda el acceso y la lectura de los libros de la clase media (los teológicos, entre los cuales están Lutero, Melanchthon, Ecolampadio, [f. 44r] Zuinglio, Calvino y otros de la misma índole, no me preocupan, es más los rechazo, puesto que su lectura, en cuanto historiador, me es ajena), en los que encuentro plasmada la historia local, así la llaman, que no se apartan de la narración de los hechos y que, sin embargo, se ganarán la enemistad de esos severos censores y jueces, quienes mezclan todo sin distinción, y de esta manera yo estaría protegido contra esos picapleitos y calumniadores. [7] Si haces esto, varón ilustrísimo, no solo se añadirá algo de mucho valor para mis historias gracias a ti, sino que también y me harás plenamente feliz como sabiamente dice Plinio: «Un Dios es para un mortal ayudar a un mortal este es el camino hacia la gloria eterna».10

[8] Adiós, luz de la Teología, y sigue amando a Junio. Desde Harlem, a 1 de mayo.11

Note: 1 En cuanto al remitente de esta carta, Adriano de Jonghe o Hadrianus Junius nace en Hoorn el 1 de julio de 1511. Se doctoró en Medicina y Filosofía en Bolonia; cf. G. Bronzino, Notitia doctorum Bononiae (Milán, 1962), p. 30. Como médico entró al servicio del duque de Norfolk, Tomás Howard, y trató de obtener la protección de Enrique IV, a quien se dirigía como rey, dedicándole su Lexicon Graecolatinum (Basilea, 1548). Ya en su país se establece en Haarlem, trabajando y estudiando allí con la excepción de un paréntesis en 1564, fecha en que aceptó la propuesta del rey de Dinamarca para asentarse en esa tierra durante una estancia que, a la postre, resultó muy breve. Resumió su propia vida y publicó una serie de ediciones impresas en la casa de Plantino, a quien en 1574 prometió una visita cuando intentó llevar a su hijo a Lovaina. Su casa y sus libros fueron destruidos en 1573, de forma que se asentó en Middelburg, donde intentó continuar su actividad hasta que le alcanzó la muerte el 16 de junio de 1575. Cf. BWN, IV, pp. 73-75; HTL, II, 483-487; HTL, III, 350, 566, 569; HTL, IV, 181,515; BIB, II, 748.
Note: 2 Esón o Aesón, rey de Tesalia y padre de Jasón. Medea, por medio de un encantamiento, degolló y resucitó convertido en un hombre joven; su intención final era que Esón se liberara de su hermano Pelias, pues hizo que este también fuera degollado pero después no lo volvió a la vida.
Note: 3 Marco Licinio Craso (115/114 a.C. – 53 a. C), uno de los hombres más ricos de su tiempo gracias a los negocios inmobiliarios.
Note: 4 Referencia al Index librorum prohibitorum (Amberes, 1570), citado ya en carta 1569 03 04, índice que completa el que se editó también en Amberes en 1569, para reproducir el del Concilio de Trento de 1564, que no fue publicado en los Países Bajos.
Note: 5 A saber, la lengua griega y la lengua latina.
Note: 6 Leonardus Fuchsius (1501-1566), botanista alemán, catedrático de Medicina en la Universidad de Tübingen.
Note: 7 Así lo testimoniaba Plinio el Joven (Epist. 3, 5, 10) hablando de su tío, Plinio el Viejo: «dicere etiam solebat nullum esse librum tam malum ut non aliqua parte prodesset».
Note: 8 Como se puede ver en el texto latino (señalado en verde), C1 añade en el margen la fecha del 3 de marzo de 1540.
Note: 9 Erasmo, Adag., 1418: «Ne puero gladium».
Note: 10 PLIN. Nat., 2, 18.
Note: 11 Como se puede ver en el texto latino (señalado en verde), C1 añade en el margen el año de la fecha, en números latinos.
TEXT (WITHOUT VISUALISATION
OF XML-TEI MARKUP)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Badrianus Iunius (Haarlem) a Benito Arias Montano [Amberes] – 1 de mayo de 1570


Benedicto Ariae Montano theologo.

[1] Incredibiles tibi atque adeo immortales gratias uerbis amplissimis ut agerem, res quidem exigeret, uir ornatissime idemque sanctissime, quod neminem gratum gratiarum [f. 43r] esse immemorem ius ratioque postulet, nisi fidelior earum custos esset mens beneficii tenax atque menor, quam tibi deuotam penitus cogita, perpetuamque fore eam memoriam, dum elogii (quo me ornasti, quoque me de sene repubescere ac cum Aesone Thessalo reiuuenescere quodam modo dedisti) echo aures meas personabit.

[2] Quodsi uno me insuper beneficio, quod tua in manu esse non diffido, cumulare non piguerit, nae tum ego omnes omnium beatorum fortunas contemnere, Crassumque diuitiis anteire posse putauero; quod cuiusmodi sit, sagacitas tua emunctissima facile odorabitur.

[3] Perlectus est a me Prohibitorum librorum Index operosus, in quo mirifice me torquet quod primi nominis impressores, e quorum officinis optimos utriusque linguae authores prodiise constat, damnatos legam, cum quibus pariter et authorum ipsorum abolitio sanciri uidetur. [4] Deinde sollicitum me facit tanta uis omnigenum scriptorum, qui (ut de Fuchsio aliisque medicis, quibus insueuimus, taceam) historiam scribenti mihi mate[f. 43v]riam suppeditare possent uel ad refuntanda aliorum testimonia, uel ad colligendam ueri instructionem, quando constet Plinii testimonio, nullum tam esse malum librum, qui non aliquid boni contineat.

[5] Quodsi non uere minus quam lepide dixit Virgilius ex Enniano stercore se gemmas colligere, quidni idem mihi quoque liceat, e sterquilinio et ruderibus Germanicorum scriptorum et Gallicorum excoquere purum putumque ueritatis aurum exoptanti? Neque uero ita cerebri uacuum me aut a iudicio inopem existimem, ut nequeam capitis atque inguinis discrimina nosse; neque ita sum puer, ut gladius mihi (iuxta paroemiam) committi non debeat. Quin iam olim degustatus mihi est arboris scientiae boni malique succus.

[6] Quorsum haec omnia? Nimirum ut si ratione ulla fieri queat, ut quum anno adhinc tricesimo Bononiae doctoratus títulos cum in philosophia tum in medicina acceperim, data legendi quiduis et profitendi authoritate, nunc tua ope beneficioque concedatur usus lectioque librorum mediae classis (theologicos, in quibus sunt Lutherus, Melanchthon, Oecolampadius, [f. 44r] Zuinglius, Calvinus eiusque farinae alios non moror, imo auersor, quod historico mihi aliena sit illorum lectio) in quibus localem, quam uocant, memoriam defixam habeo, quique a rerum narratione non abhorrent et qui tamen apud rigidos istos censores ac praetores cuncta promiscue inuolaturos, inuidiam incursuri sunt, quo sic aduersum uitiligatores istos et calumniatores in tuto statuar. [7] Id si praestiteris, uir clarissime, ut magnum operae pretium meis per te historiis accedet, ita me plane bearis quando, ut scite Plinius ait, «Deus est mortali, iuuare mortalem et haec ad aeternam gloriam uia».

[8] Vale, Theologiae lumen et Iunium amare perge. Harlemo Kalendis Maii.

en_GBEnglish (UK)