La correspondencia de Benito Arias Montano. Edición crítica digital

1569 04 16

Daniel Barbarus (Venice) to Benito Arias Montano (Antwerp)

16 April 1569

METADATA

Identifier: 1569 04 16

Incipit: Accepi, uir erudite et pie et amice carissime, literas tuas…

Manuscripts:

    (O) KBS, Ms. A 902, ff. 68r-69v.

Prints:

    (E1) Macías, La Biblia Políglota de Amberes, pp. 122-127; (E2) Domínguez, Correspondencia, I, 218-225.

Critical edition, translation and notes: Baldomero Macías Rosendo

Codification and digital edition: Antonio Dávila Pérez

SUMMARY

Daniel Barbarus has received the first sample of the Polyglot via Guicciardini. Unreservedly, he praises the work and trusts that it will be useful to restore the unity of the Church. Barbarus, who does not know the details of the Polyglot project, just misses a prologue in which the reader can understand the reasons which made the King undertake the work. He also asks to report the reader the perfidy of the Jews, who were responsible, in his opinion, for corruption of the original texts. He considers that the philological effort developed by BAM and all his employees to become the project a reality must be highlighted in that preface. He approves the engravings opening the Polyglot. He also expresses his admiration for the Duke of Alba and his son. He received the index of forbidden books. After the positive report by BAM, he has decided to start a friendship with Oliverio Baldoccio.

COMMENT

The belief of a part of biblical scholarsphip that the Jews had corrupted the sacred text to destroy the principles of the Christian faith constitutes a double-edged sword, which in the hands of the detractors of BAM turns against the Antwerp Polyglot . Aside from the Polyglot, and from the promulgation in February 1569 of the edict of Philip II that ordered the publication in Flanders of a catalog of prohibited books, BAM will be busy preparing that catalogue. The aim is to make a list of books published after the Index of Pius IV (1564) that should be banned or expunged. In order to draft a first catalogue, which will be submitted for approval by a board of theologians meeting in Brussels, BAM requests the collaboration of Daniel Barbarus. The list prepared by BAM will be approved in its entirety, being published in 1569 in Plantin's printing press under the title Librorum prohibitorum index ex mandato Regiae Catholicae Maiestatis et Illustrissimi Ducis Albani Consiliique Regii decreto confectus et editus.

Folio 69r of the original of this letter is blank.

FACSIMILE

TEXT AND CRITICAL APPARATUS (VISUALIZATION OF XML-TEI MARKUP) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Amberes) – 16 de abril de 1569


[Sobrescrito:]
Al molto magnifico et reverendo il signor1 Benedetto Arias Montano mio honorandissimo.2 Anversa.
[Anotado por otra mano debajo del sobrescrito:]
El cónsul, su servidor, besa a vuestra merced las manos.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Danielis Barbari de Bibliis.

[1] Accepi, uir erudite et pie et amice carissime, literas tuas et specimen Bibliorum per Ludouicum Guicciardinum ad me missum. Doleo me hominem non uidisse, siquidem amplexus illum fuissem, et in tuam gratiam omnem operam meam et studium illi promisissem. [2] Literas nullas alias neque specimen ullum ab aliquo accepi; Graecus defecit, Bindonius discessit, fasciculos nullos uidi,3 picturam tamen Christi nati aliunde habui. Gratias tibi nihilominus ago perinde ac si abs te illam habuissem; ut enim officiosos ac sedulos amo, ita officii desertores quatenus huiusmodi (uitium enim non naturam odi) odisse cogor. [3] Sed ad rem. Specimen illud egregium Bibliorum mihi summopere placuit, et in eo miram Serenissimi Regis uestri tum pietatem tum liberalitatem admiratus sum; et studium uestrum quanta potui animi propensione commendaui. [4] Deus uelit ut uetus fermentum penitus expurgetur, ut in azimis ueritatis et sinceritatis epulari possimus.4 Quantum, bone Deus, commodi, quantum utilitatis hoc regio munere donatam se sentiet Ecclesia Dei, cum a diuinis dapibus foedissimas et infames uolucres pietas et magnificentia uestra expulerit, et purissimos sacrae doctrinae fontes aperuerit! [5] Vt enim non minus indignum quam perniciosum erat grammaticos homunculos et rabulas de foro atque sophistas sine fide, sine humilitate, sine spiritu de sacrosanctis nostrae redemptionis mysteriis tam petulanter iudicare et secundum elementa mundi et insanientem sapientiam diuina eloquia metiri seque ipsos summa, et non ferenda, licentia et insolentia iudices caelestis scientiae constituere; ita omni commendatione dignus et maxime utilis erit pius iste ac honestissimus labor in edendis quam castigatissimis Sacris Voluminibus. [6] Valeant Erasmi, Buceri, Melancthones, Caluini et reliqui porcorum greges, et in mare inferni a malis spiritibus acti sese nunquam inde emersuros proiiciant! Nullae sint rugae, nullae maculae in formosissima Christi sponsa, ueniat illa de candidissimo Libano, ueniat de Libano, ueniat, coronetur tanquam triumphatrix, de capite Amana, de uertice Seir5 et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum, deuictis nimirum omnibus tyrannicis potestatibus, haereticis,6 mundi sapientibus atque affectibus carnis!

[7] Sed quo feror epistolae modum egrediens?7 Audi quid desiderem in praeclara istorum librorum editione. Vellem praefationem quandam apponi, quae causas memoret quibus Serenissimus Rex adductus tantum opus aggressus fuerit. [f. 68v] Eas quidem multas et graues esse scio: religiosissimi animi nimirum probitatem, odium perfectum in perfidos Ecclesiae hostes, studium in catholicos homines, Dei gloriam et honorem, ueritatis ardorem et huiusmodi quae sanctissimum principem excitarunt, mouerunt, compulerunt. [8] Alias addi uelim multa de Iudaeorum perfidia et qui ab origine coeperint8 Sacros Libros corrumpere et qua de causa et quam periculosum sit eorum interpretationibus fidem adhibere. Praeterea studiosis proponere diligentiam et studium uestrum in comparandis antiquis et incorruptis exemplaribus, et in consulendis bonis ac doctis uiris, et quanta ex labore uestro hominibus piis utilitas prouentura sit, ut eius spe concepta sese plurimum iuuandos sentiant.

[9] Characteres et typos omnes tam Hebraeos et Caldaeos quam Latinos et Graecos maxime probo, formamque uniuersam amplector, principis religiosissimi pietatem et magnificentiam admiror, et illi fausta omnia precor. [10] Albanum ducem et Federicum illustrem principem eius filium, quem mihi tam belle laudas, ueneror. Victorias demum de iniquis fidei hostibus per eum a Domino Iesu reportandas desidero, et de relatis gaudeo.

[11] Indicem librorum abs te missum habui. Ego nullos haereticorum librorum unquam uidi neque uidere curaui, me Deo protegente; quare nescirem quid libello uestro addere possem.

[12] Oliuerium Baldoccium posthac tua sponsione suauius amabo.

[13] Tu interim uale et me ama. Datum Venetiis XVI Kalendas Maias M.D.LXIX.

Tuus Daniel Barbarus, electus Aquileiensis.
signor] O, E2; signore (E1)
honorandissimo] O, E2; honoradissimo (E1)
uidi,] O, E1; post uidi imum punctum posuit (E2)
possimus.] O, E2; post possimus non distinxit (E1)
Seir] O, E2; Sanir (E1)
haereticis,] O, E2; post haereticis non distinxit (E1)
egrediens? ] O, E2; egrediens. (E1)
coeperint] O, E2; coeperunt (E1)
TRANSLATION INTO SPANISH
AND NOTES
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Amberes) – 16 de abril de 1569


[Sobrescrito:]
Al muy magnífico y muy reverendo señor Benito Arias Montano, con todo mi respeto. Amberes.
[Anotado por otra mano debajo del sobrescrito:]
El cónsul, su servidor,1 besa a vuestra merced las manos.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
De Daniel Bárbaro sobre la Biblia.

[1] He recibido, varón erudito, piadoso y amigo queridísimo, la carta de vuestra merced y la muestra de la Biblia que me envió por medio de Lodovico Guicciardini. Lamento no haberlo visto a él, pues al menos lo hubiera acogido y le hubiera prometido toda mi ayuda y favor en reconocimiento a la persona de vuestra merced. [2] No he recibido ninguna otra carta ni muestra de parte de nadie; el griego ha fallado,2 Bindoni3 se ha marchado, no he visto ningún paquete; sin embargo, he conseguido por otra vía el grabado del niño Jesús. De cualquier modo, le quedo tan agradecido como si me lo hubiera conseguido vuestra merced; pues igual que aprecio a las personas obsequiosas y diligentes, del mismo modo, y hasta qué punto, me veo obligado a odiar a los que no cumplen con sus compromisos (pues detesto su falta, no su naturaleza). [3] Pero vamos al grano. Me ha complacido mucho aquella egregia muestra de la Biblia, y me causa admiración tanto la increíble piedad que vuestro serenísimo rey ha mostrado en ello como su generosidad; y he encomendado el celo de vuestras mercedes con toda la inclinación de espíritu que he podido. [4] ¡Ojalá Dios quiera que se purifique completamente el viejo fermento, para que podamos banquetear con los panes ázimos de verdad y sinceridad! ¡Cuánta ventaja, buen Dios, cuánta utilidad sentirá la Iglesia de Dios que se le regala con este regio don, una vez que la piedad y magnificencia de vuestras mercedes hayan apartado a esos pajarracos repulsivos e infames de los manjares divinos, y hayan abierto las fuentes purísimas de la sagrada doctrina! [5] Pues igual que no era menos indigno que pernicioso el hecho de que los gramáticos, charlatanes y sofistas sin fe, sin humildad, sin espíritu emitieran sus juicios de un modo tan petulante acerca de los sagrados misterios de nuestra redención y pretendieran medir las palabras divinas conforme a los elementos del mundo y los parámetros de una necia sabiduría, y se erigieran ellos mismos en jueces de la ciencia celeste con una libertad e insolencia excesivas e insufribles, de igual modo será digno de toda recomendación, y especialmente útil, ese piadoso y honestísimo trabajo de sacar a la luz los Libros Sagrados lo más depurados que se pueda. [6] ¡Que se pierdan los Erasmos, los Buceros, los Melancthons, los Calvinos y las demás piaras de cerdos, y que, hostigados por los malos espíritus, se arrojen al mar del infierno, de donde nunca volverán a salir! ¡Que no haya ninguna arruga, ninguna mancha en la hermosísima esposa de Cristo, que venga del cándido Líbano, que venga de Líbano, que venga, que sea coronada como triunfadora, desde la cima del Amana, desde las crestas del Seir y del Hermón, de las guaridas de leones,4 de los riscos de leopardos, derrotados en efecto todos los poderes despóticos, los heréticos, los sabios del mundo y las pasiones de la carne!

[7] Pero ¿adónde me dejo llevar fuera de los patrones de una carta? Atiende lo que echo de menos en la edición insigne de estos libros. Me gustaría que llevara un prólogo que recogiera las razones que han movido al serenísimo rey a emprender tan gran obra. [f. 68v] Estas, ciertamente, me consta que son muchas y de peso: la dignidad de su religiosísimo espíritu, su odio absoluto a los pérfidos enemigos de la Iglesia, su afición a los hombres católicos, la gloria y el honor de Dios, el deseo de veracidad y cuantas razones de esta índole estimularon, movieron y empujaron a este santísimo príncipe. [8] Por otro lado, me gustaría que se añadieran muchas cosas sobre la perfidia de los judíos y quienes empezaron desde el principio a corromper los Libros Sagrados y por qué motivo, y qué peligroso es confiar en las interpretaciones de estos. Y además mostrar a los estudiosos vuestra diligencia y celo comparando los ejemplares antiguos e incorruptos, consultando a honrados y doctos varones, así como la magnitud de la utilidad que va a resultar del trabajo de vuestras mercedes para los hombres piadosos, a fin de que una vez concebida la esperanza de esto, sientan que van a ser ayudados en gran medida.

[9] Los caracteres y todos los tipos, tanto los hebreos y caldeos como los latinos y griegos, los apruebo sin reservas, acepto todo lo que atañe a la forma, admiro la piedad y generosidad del príncipe religiosísimo, y deseo que todo salga bien. [10] Siento gran admiración por el duque de Alba y por su ilustre primogénito Fadrique, al que tan hermosamente me alaba vuestra merced. Y, en definitiva, ansío que se han de obtener victorias sobre los inicuos enemigos de la fe por Nuestro Señor Jesucristo a través de él, y me reconforto con las conseguidas.

[11] He recibido el índice de libros que me envió vuestra merced. Yo por mi parte nunca he visto ni he intentado ver ningún libro herético, con la protección de Dios, por lo que no sé qué podría añadir a la lista de vuestras mercedes.

[12] A Oliverio Baldocio, con el compromiso de vuestra merced, en adelante lo trataré con mayor afabilidad. [13] Entretanto que le vaya bien y permanezca en mi amistad.

Fechada en Venecia, a 16 de abril de 1569.

Suyo, Daniel Barbaro, patriarca electo de Aquileya
Note: 1 Tomás de Zornoza, cónsul en Venecia. Véase carta suya a BAM y nota biográfica en 1568 12 18.
Note: 2 Alusión al mercader Andrés Darmario.
Note: 3 Puede tratarse de algún miembro de los Bindoni, la conocida familia veneciana de impresores y editores del siglo XVI. Véase sobre algunos de sus miembros los registros del Dizionario biografico degli Italiani.
Note: 4 El Amana, el Senir y el Hermón son montes del Antilíbano, al norte de Palestina. Simbolizan el lugar por donde venían los enemigos de Israel, así como su soberbia. Para todo este pasaje, desde «esposa» hasta «leopardos», véase VVLG. Cant. 4, 8: «Veni de Libano, sponsa mea, ueni de Libano, coronaberis; de capite Amana, de uertice Sanir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum». Mantenemos en el texto la lectura del original «Seir», que, frente a la que presenta la Vulgata y la propia Políglota, puede verse también, por ejemplo, en los sermones de Bernardo de Claraval en la edición parisina de 1561.
TEXT (WITHOUT VISUALIZATION OF
XML-TEI MARKUP)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Amberes) – 16 de abril de 1569


[Sobrescrito:]
Al molto magnifico et reverendo il signor Benedetto Arias Montano mio honorandissimo. Anversa.
[Anotado por otra mano debajo del sobrescrito:]
El cónsul, su servidor, besa a vuestra merced las manos.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Danielis Barbari de Bibliis.

[1] Accepi, uir erudite et pie et amice carissime, literas tuas et specimen Bibliorum per Ludouicum Guicciardinum ad me missum. Doleo me hominem non uidisse, siquidem amplexus illum fuissem, et in tuam gratiam omnem operam meam et studium illi promisissem. [2] Literas nullas alias neque specimen ullum ab aliquo accepi; Graecus defecit, Bindonius discessit, fasciculos nullos uidi, picturam tamen Christi nati aliunde habui. Gratias tibi nihilominus ago perinde ac si abs te illam habuissem; ut enim officiosos ac sedulos amo, ita officii desertores quatenus huiusmodi (uitium enim non naturam odi) odisse cogor. [3] Sed ad rem. Specimen illud egregium Bibliorum mihi summopere placuit, et in eo miram Serenissimi Regis uestri tum pietatem tum liberalitatem admiratus sum; et studium uestrum quanta potui animi propensione commendaui. [4] Deus uelit ut uetus fermentum penitus expurgetur, ut in azimis ueritatis et sinceritatis epulari possimus. Quantum, bone Deus, commodi, quantum utilitatis hoc regio munere donatam se sentiet Ecclesia Dei, cum a diuinis dapibus foedissimas et infames uolucres pietas et magnificentia uestra expulerit, et purissimos sacrae doctrinae fontes aperuerit! [5] Vt enim non minus indignum quam perniciosum erat grammaticos homunculos et rabulas de foro atque sophistas sine fide, sine humilitate, sine spiritu de sacrosanctis nostrae redemptionis mysteriis tam petulanter iudicare et secundum elementa mundi et insanientem sapientiam diuina eloquia metiri seque ipsos summa, et non ferenda, licentia et insolentia iudices caelestis scientiae constituere; ita omni commendatione dignus et maxime utilis erit pius iste ac honestissimus labor in edendis quam castigatissimis Sacris Voluminibus. [6] Valeant Erasmi, Buceri, Melancthones, Caluini et reliqui porcorum greges, et in mare inferni a malis spiritibus acti sese nunquam inde emersuros proiiciant! Nullae sint rugae, nullae maculae in formosissima Christi sponsa, ueniat illa de candidissimo Libano, ueniat de Libano, ueniat, coronetur tanquam triumphatrix, de capite Amana, de uertice Seir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum, deuictis nimirum omnibus tyrannicis potestatibus, haereticis, mundi sapientibus atque affectibus carnis!

[7] Sed quo feror epistolae modum egrediens? Audi quid desiderem in praeclara istorum librorum editione. Vellem praefationem quandam apponi, quae causas memoret quibus Serenissimus Rex adductus tantum opus aggressus fuerit. [f. 68v] Eas quidem multas et graues esse scio: religiosissimi animi nimirum probitatem, odium perfectum in perfidos Ecclesiae hostes, studium in catholicos homines, Dei gloriam et honorem, ueritatis ardorem et huiusmodi quae sanctissimum principem excitarunt, mouerunt, compulerunt. [8] Alias addi uelim multa de Iudaeorum perfidia et qui ab origine coeperint Sacros Libros corrumpere et qua de causa et quam periculosum sit eorum interpretationibus fidem adhibere. Praeterea studiosis proponere diligentiam et studium uestrum in comparandis antiquis et incorruptis exemplaribus, et in consulendis bonis ac doctis uiris, et quanta ex labore uestro hominibus piis utilitas prouentura sit, ut eius spe concepta sese plurimum iuuandos sentiant.

[9] Characteres et typos omnes tam Hebraeos et Caldaeos quam Latinos et Graecos maxime probo, formamque uniuersam amplector, principis religiosissimi pietatem et magnificentiam admiror, et illi fausta omnia precor. [10] Albanum ducem et Federicum illustrem principem eius filium, quem mihi tam belle laudas, ueneror. Victorias demum de iniquis fidei hostibus per eum a Domino Iesu reportandas desidero, et de relatis gaudeo.

[11] Indicem librorum abs te missum habui. Ego nullos haereticorum librorum unquam uidi neque uidere curaui, me Deo protegente; quare nescirem quid libello uestro addere possem.

[12] Oliuerium Baldoccium posthac tua sponsione suauius amabo.

[13] Tu interim uale et me ama. Datum Venetiis XVI Kalendas Maias M.D.LXIX.

Tuus Daniel Barbarus, electus Aquileiensis.
en_GBEnglish (UK)