1569 05 01

Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Bruselas)

1 de mayo de 1569

METADATOS

Identificador: 1569 05 01

Íncipit: Andreas Graecus commendatum sibi abs te Bibliorum specimen…

Manuscritos:

    (O) KBS, Ms. A 902, ff. 21r-v, ff. 24r-v.

Impresos:

    (E1) Macías, La Biblia Políglota de Amberes, pp. 128-131; (E2) Domínguez, Correspondencia, I, 232-237.

Edición crítica, traducción y notas: Baldomero Macías Rosendo

Codificación y edición digital: Antonio Dávila Pérez

RESUMEN

Daniel Barbaro ha recibido por fin el envío que BAM confió cuatro meses antes al mercader griego Andrés Darmario con muestras de la Biblia Políglota y una estampa del nacimiento de Jesús, diseñada por el pintor Giorgio Ghisi e impresa por Jerónimo Cock. Sobre la Políglota ya le había comunicado su aprobación tras recibir las muestras confiadas a Guicciardini. Desea que BAM recomiende ante el monarca español a un joven llamado Marcantonio Gadaldino, de extraordinarias dotes, que se encuentra bajo la protección del cardenal Sirleto. Asimismo, quiere saber si BAM ha recibido su libro La pratica della perspettiva.

COMENTARIO

El segundo folio del pliego de esta carta original, donde se conserva el sello y sobrescrito, ha sido archivado en el legajo A 902 del manuscrito de Estocolmo separado de la primera parte del pliego, donde se escribió la carta. Esto ha dado como resultado el salto en la numeración de ambas partes de la carta: folios 21r-v (primera parte del pliego) el cuerpo de la misma y folios 24r-v (segunda parte del pliego), el sello y sobrescrito. El folio 24r del original de esta carta está en blanco.

FACSÍMILES

TEXTO Y APARATO CRÍTICO (CON VISUALIZACIÓN DE MARCADO XML-TEI) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Bruselas) – 1 de mayo de 1569


[Sobrescrito:]
Por servicio del Rey Cathólico al secretario Albornoz, iunto al sor duque d’Alva, para que las embíe al sor dottor Arias Montano donde estuviere.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Daniel Barbarus. Kalendis Maiis 1569. Recibida en Bruselas a 14 de mayo.
Daniel Barbarus Benedicto Ariae Montano salutem.

[1] Andreas Graecus commendatum sibi abs te Bibliorum specimen post quatuor menses tandem attulit1 a me ut illum excusatum haberem, quod sarcinas suas latronum metu in itinere nescio ubi reliquerat, quas denique se habuisse dixit et literas tuas cum pictura Christi nati et Bibliorum exemplari quam primum licuit mihi bona fide reddidisse. Accepi hominis excusationem, postquam nulla alia fuit nisi temporis iactura.

[2] Iam uero quid de specimine sentiam ad te scripsi; scies tamen in dies illud magis ac magis mihi probari,2 deque ea re cum pontificis legato, uiro optimo, me loquutum fuisse. [3] Iam praesenserat non nihil ille et religiosissimi regis propositum mirum in modum commendauerat.

[4] Agite igitur uos et ardentissimum bonorum desiderium quam primum aura uestra recreate; bene mereamini de religione, de Ecclesia deque fidei nostrae solidissima petra; uindicate illam ab iniuriis, a calumniis et imposturis impiorum, iniquorum et perfidorum hominum; statuite in loco spacioso pauperum pedes; accelerate spes nostras diligentia uestra et nos de fine tantae prouinciae certos reddite.

[5] Interim te scire uelim me iam biennium3 reuerendissimo et doctissimo cardinali4 Sirleto adolescentem quendam5 commendasse, cum nouissem in eo non modo ingenuam indolem, ut facile de ipso quilibet omnia sibi polliceri posset, sed etiam cognouissem quodam quasi naturae miraculo illum praecipuas linguas optime callere, Graecam, Hebraeam, Chaldaeam Latinamque,6 easque tam prompte ex tempore loqui, et de singulis rationes et causas reddere, et tam soluta quam astricta oratione sermones et poemata componere quam uel senex longo studio aut materna institutione faceret. [6] Propterea doctissimo cardinali7 carissimus est, et Roma tota iuuenem admiratur. Pater illi est praestantissimus uir medicus, qui Venetiis commoratur, Augustinus nomine, Gadaldinus cognomento, Mutinae oriundus. Nomen adolescentis Marcus Antonius; hunc tibi notum esse mea commendatione uolui. Mitto autem ad te [f. 21v] cum his literis nonnulla quae ipse de studiorum suorum ratione amantissimo patri suo nouis. nuper scripsit, ut noscas ingenium et maturos conatus adolescentis et, si occasio affuerit, ipsum serenissimo regi commendes, cuius praesidio praeclara huiusmodi ingenia ali debent. [7] Ego uero in hac edendorum Bibliorum ratione, quam tanta cum laude iniit Christianissimus rex uester, iudico adolescentem hunc unum fore qui se uirum praestari possit, et uberes ac maturos fructus editurum, si liberalitate alicuius principis tanquam dulcissimo fluuio irrigetur. Interim ex eius scriptis quem tibi commendo agnosces.

[8] Quod uero me dignum regia cognitione feceris, amanter id quidem fecisti; ueruntamen nollem beneuolentiae istius uestrae spiritibus nauiculam meam in aliquos elationis scopulos compelli; parcius ergo agas.

[9] Quod autem desideras aliqua uel ingenii uel artis uel naturae opera a me tibi communicari, scias me libenter id curaturum. Et iam mirum opus naturae tibi proposui, in quo ingenium et ars mirum immodum8 uiget, adolescentem scilicet, quem tibi superius commendaui. [10] Nescio adhuc an tibi perlata fuerit Optices mea; id scire uelim an Italus Graecum mendacio uicerit. Si non habuisti, mittam quam celerrime; iam unam misi Oliuerio Baldoccio, quem testimonio tuo mihi fore carissimum scies.

[11] Interim uale. Datum Venetiis Kalendis Maiis MDLXVIIII.

Electus Aquilensis tuus.
attulit] O, E2; petiitque (E1)
probari,] O, E2; post probari imum punctum posuit (E1)
biennium] O, E2; bienium (E1)
cardinali] O, E2; cardenali (E1)
quendam] O, E2; omisit (E1)
Latinamque,] O, E2; post Latinamque imum punctum posuit (E1)
cardinali] O, E2; cardenali (E1)
immodum] O, E1; in modum (E2)
TRADUCCIÓN AL ESPAÑOL
Y NOTAS
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Bruselas) – 1 de mayo de 1569


[Sobrescrito:]
Por servicio del Rey Católico al secretario Albornoz, junto al señor Duque de Alba, para que las envíe al señor doctor Arias Montano donde estuviere.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Daniel Barbaro. Primero de mayo de 1569. Recibida en Bruselas a 14 de mayo.
Daniel Barbaro saluda a Benito Arias Montano.1

[1] Andrés el griego,2 después de cuatro meses, por fin me ha traído la muestra de la Biblia que vuestra merced le confió y me pidió que lo disculpara, porque por miedo a los ladrones había dejado su bagaje no sé en qué punto del camino; el cual dijo que ya por fin lo había recuperado, y tan pronto como le había sido posible me había traído de buena fe la carta de vuestra merced junto con el grabado del niño Jesús y la muestra de la Biblia. Acepté la disculpa, puesto que no hubo más pérdida que la temporal.

[2] Por otra parte, ya he escrito a vuestra merced mi opinión sobre la muestra; con todo, sabrá vuestra merced que cada día la apruebo en mayor medida y sobre esto he hablado con el legado del papa, un hombre excelente. [3] Él, por su parte, ya había tenido algunas noticias y había recomendado de un modo sorprendente el propósito de un rey tan religioso.

[4] Ánimo, por tanto, y recreen cuanto antes con el aura de vuestras mercedes el flagrantísimo deseo de los hombres piadosos; préstenle su servicio a la religión, a la Iglesia y a la solidísima piedra de nuestra fe; defiéndanla de los ultrajes, de las calumnias y de las imposturas de los hombres impíos, inicuos y pérfidos; coloquen en un lugar espacioso los pies de los pobres; aligeren nuestras esperanzas con la diligencia de vuestras mercedes y hacednos saber el final de tan gran empresa.

[5] Entretanto, me gustaría que supiera vuestra merced que hace ya un bienio que le recomendé un joven al doctísimo cardenal Sirleto,3 dado que había advertido en este joven no solo su noble naturaleza, hasta tal punto que fácilmente cualquiera podría prometerse todo de él mismo, sino que también me había dado cuenta de que aquel, como por un milagro de la naturaleza, dominaba a la perfección las principales lenguas, el griego, el hebreo, el caldeo y el latín, y las habla de forma improvisada con facilidad, y de cada una de ellas en particular da las razones y las causas, e incluso es capaz de componer poemas y sermones, tanto en prosa como en verso, de igual modo que lo podría hacer un anciano después de mucho estudio o por tratarse de su lengua materna. [6] Por ello, el cardenal lo aprecia mucho y toda Roma está admirada del joven. El padre de este es un distinguido médico de Venecia, llamado Agustín Gadaldino,4 natural de Módena. El joven se llama Marcantonio;5 y he querido que vuestra merced tenga referencias suyas a través de mí. Y envío a vuestra merced [f. 21v]con esta carta unos apuntamientos que él mismo le escribió hace poco a su querido padre acerca de sus estudios, para que así conozca el ingenio y los trabajos maduros de este joven, y si se presentara la ocasión lo recomiende vuestra merced al serenísimo rey, bajo cuya protección deben sustentarse los ingenios preclaros como este. [7] A decir verdad, yo pienso que en esta empresa de la Biblia, la cual ha emprendido con tanta gloria el cristianísimo rey de vuestras mercedes, este joven sería el único que podría mostrarse como un hombre, y que ofrecería abundantes y maduros frutos si fuera regado por la generosidad de algún príncipe como si de una dulce corriente se tratara. Mientras tanto, vuestra merced podrá colegir de sus escritos cuál es el porte de este que le encomiendo.

[8] En cuanto a que me haya hecho vuestra merced merecedor de la consideración del rey, ha obrado en ello, sin duda, como un amigo; sin embargo, no quisiera que mi barquito se vea arrastrado contra ningún escollo de soberbia por los vientos de esta benevolencia vuestra; proceda vuestra merced, por tanto, con mayor moderación.

[9] Por lo que respecta al deseo de vuestra merced de que le haga partícipe de alguna obra de ingenio, de arte o de la naturaleza, tenga por seguro que lo procuraré. Y ya de hecho he mostrado a vuestra merced una obra sorprendente de la naturaleza, en la que están presentes en grado sumo el ingenio y el arte, me refiero, claro está, al joven que le he recomendado antes. [10] No sé todavía si ha llegado a vuestra merced mi libro Sobre la perspectiva; me gustaría saber si el italiano ha superado al griego en ser mentiroso.6 Si no lo ha recibido, lo enviaré a vuestra merced lo antes posible; ya he enviado un ejemplar a Oliverio Baldocio, quien sabrá vuestra merced que me va a ser muy grato por el testimonio de vuestra merced.

[11] Entretanto, adiós. Fechada en Venecia a primero de mayo de 1569.

Suyo, Electo de Aquileya.
Nota: 1 El texto de la salutatio ha sido escrito por el propio Arias Montano, según se deduce de la caligrafía, posiblemente para identificar de forma más rápida el remitente de la carta, pues Barbaro iniciaba en ocasiones sus cartas directamente si encabezamiento de saludo; véase, por ejemplo, 1569 03 01 y 1569 04 06.
Nota: 2 Andrés Darmario.
Nota: 3 Guillermo Sirleto (1514-6 de octubre de 1585), de origen humilde, destacó pronto por su erudición, llegando a ser uno de los más sobresalientes exponentes del Renacimiento de los estudios religiosos en Roma. Junto con el Papa Marcelo II se encargó de establecer el texto griego y la Vulgata del Nuevo Testamento. En 1549 fue custodio de la Vaticana; Pío IV lo nombra protonotario apostólico en mayo de 1555 y cardenal en 1565 por recomendación de Carlos Borromeo, como recompensa por su participación en la redacción del catecismo de Trento. Su prestigio fue subiendo durante los papados de Pío V y Gregorio XIII merced a sus estudios patrísticos y litúrgicos, participando en todas las comisiones de relevancia como la reforma del calendario y la reedición del Martirologio. Publicó, entre otras obras, las Vitae sanctorum a Metaphase editae (tomos V y VI de las Vitae Sanctorum de Lippomano, Venecia, 1551-1558), las Annotationes in Psalmos (en la Biblia Políglota de Amberes), y el Menologium Graecorum (en el tomo III de las Antiquae lectiones de Canisio, Ingolstadt, 1601). Cf. NBG, XLIV, cols. 40-41; G. Fragnito, «Sirleto, Guglielmo», Dizionario Biografico degli Italiani, XCII (2018).
Nota: 4 Agostino Gadaldino, hijo del ilustre librero y editor establecido en Venecia Antonio Gadaldino (ca. 1482 – Modena, 6 aprile 1568). Nacido el 15 de marzo de 1515 en Módena, médico de renombre activo en Venecia, «ornato ancora della cognitione di molt’altre scientie et di molte et varie lingue» (F. Panini, Cronica della città di Modona, R. Bussi – R. Montagnani (Modena 1978), p. 169). Tradujo al latín y editó la Opera omnia de Galeno (Venecia: Junta, 1541) y otras obras. Como su padre, también sufrió varios procedimientos inquisitoriales, y en agosto de 1557 fue condenado por el Santo Oficio de Venecia, donde se había presentado espontáneamente, a castigos espirituales y una multa económica después de haber confesado haber leído libros prohibidos. Murió en Venecia en 1575. Cf. A. Pastore, «Gadaldino, Antonio», Dizionario Biografico degli Italiani, LI (1998).
Nota: 5 Hijo de Agostino Gadaldino, joven de extraordinarias cualidades protegido de Daniel Barbaro y del cardenal Sirleto, de quien ejerció como secretario. Sobre la familia Gadaldino, veáse el enlace de la nota anterior.
Nota: 6 Recordemos que Barbaro se había mostrado en cartas anteriores muy irritado por los retrasos del mercader griego Darmario en hacerle llegar un envío de BAM desde Amberes. El enfado del patriarca de Aquileya con los hombres que le servían de correo le lleva también a dudar de la capacidad y honestidad de un italiano (suponemos que otro comerciante que había viajado a Flandes) que había de hacer llegar a BAM una copia de su tratado Sobre la perspectiva.
TEXTO (SIN VISUALIZACIÓN DE MARCADO
XML-TEI)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Daniel Barbaro (Venecia) a Benito Arias Montano (Bruselas) – 1 de mayo de 1569


[Sobrescrito:]
Por servicio del Rey Cathólico al secretario Albornoz, iunto al señor duque d’Alva, para que las embíe al señor dottor Arias Montano donde estuviere.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Daniel Barbarus. Kalendis Maiis 1569. Recibida en Bruselas a 14 de mayo.
Daniel Barbarus Benedicto Ariae Montano salutem.

[1] Andreas Graecus commendatum sibi abs te Bibliorum specimen post quatuor menses tandem attulit a me ut illum excusatum haberem, quod sarcinas suas latronum metu in itinere nescio ubi reliquerat, quas denique se habuisse dixit et literas tuas cum pictura Christi nati et Bibliorum exemplari quam primum licuit mihi bona fide reddidisse. Accepi hominis excusationem, postquam nulla alia fuit nisi temporis iactura.

[2] Iam uero quid de specimine sentiam ad te scripsi; scies tamen in dies illud magis ac magis mihi probari, deque ea re cum pontificis legato, uiro optimo, me loquutum fuisse. [3] Iam praesenserat non nihil ille et religiosissimi regis propositum mirum in modum commendauerat.

[4] Agite igitur uos et ardentissimum bonorum desiderium quam primum aura uestra recreate; bene mereamini de religione, de Ecclesia deque fidei nostrae solidissima petra; uindicate illam ab iniuriis, a calumniis et imposturis impiorum, iniquorum et perfidorum hominum; statuite in loco spacioso pauperum pedes; accelerate spes nostras diligentia uestra et nos de fine tantae prouinciae certos reddite.

[5] Interim te scire uelim me iam biennium reuerendissimo et doctissimo cardinali Sirleto adolescentem quendam commendasse, cum nouissem in eo non modo ingenuam indolem, ut facile de ipso quilibet omnia sibi polliceri posset, sed etiam cognouissem quodam quasi naturae miraculo illum praecipuas linguas optime callere, Graecam, Hebraeam, Chaldaeam Latinamque, easque tam prompte ex tempore loqui, et de singulis rationes et causas reddere, et tam soluta quam astricta oratione sermones et poemata componere quam uel senex longo studio aut materna institutione faceret. [6] Propterea doctissimo cardinali carissimus est, et Roma tota iuuenem admiratur. Pater illi est praestantissimus uir medicus, qui Venetiis commoratur, Augustinus nomine, Gadaldinus cognomento, Mutinae oriundus. Nomen adolescentis Marcus Antonius; hunc tibi notum esse mea commendatione uolui. Mitto autem ad te [f. 21v] cum his literis nonnulla quae ipse de studiorum suorum ratione amantissimo patri suo nuper scripsit, ut noscas ingenium et maturos conatus adolescentis et, si occasio affuerit, ipsum serenissimo regi commendes, cuius praesidio praeclara huiusmodi ingenia ali debent. [7] Ego uero in hac edendorum Bibliorum ratione, quam tanta cum laude iniit Christianissimus rex uester, iudico adolescentem hunc unum fore qui se uirum praestari possit, et uberes ac maturos fructus editurum, si liberalitate alicuius principis tanquam dulcissimo fluuio irrigetur. Interim ex eius scriptis quem tibi commendo agnosces.

[8] Quod uero me dignum regia cognitione feceris, amanter id quidem fecisti; ueruntamen nollem beneuolentiae istius uestrae spiritibus nauiculam meam in aliquos elationis scopulos compelli; parcius ergo agas.

[9] Quod autem desideras aliqua uel ingenii uel artis uel naturae opera a me tibi communicari, scias me libenter id curaturum. Et iam mirum opus naturae tibi proposui, in quo ingenium et ars mirum immodum uiget, adolescentem scilicet, quem tibi superius commendaui. [10] Nescio adhuc an tibi perlata fuerit Optices mea; id scire uelim an Italus Graecum mendacio uicerit. Si non habuisti, mittam quam celerrime; iam unam misi Oliuerio Baldoccio, quem testimonio tuo mihi fore carissimum scies.

[11] Interim uale. Datum Venetiis Kalendis Maiis MDLXVIIII.

Electus Aquilensis tuus.
es_ESEspañol