[1569 11 16 – 1570 01 00]

Guy Le Fèvre de la Boderie [Amberes] a Benito Arias Montano [Amberes]

Entre el 16 de noviembre de 1569 y enero de 1570

METADATOS

Identificador: [1569 11 16 – 1570 01 00]

Íncipit: Gratias ago tibi immortales, domine obseruande,…

Manuscritos:

    (O) KBS, Ms. A 902, f. 152r-v.

Impresos:

    (E1) Secret, «Guy Le Fèvre de la Boderie représentant de G. Postel à la Polyglotte d’Anvers», pp. 245-257; (F) Rekers, Arias Montano, pp. 187-188; (E3) Macías, La Biblia Políglota de Amberes, pp. 162-167; (E3) Domínguez, Correspondencia, I, 187-188.

Edición crítica, traducción y notas: Baldomero Macías Rosendo

Codificación y edición digital: Antonio Dávila Pérez

RESUMEN

Muchas gracias por la corrección del prólogo a la traducción latina del Nuevo Testamento siríaco. Le Fèvre comprende la mala reputación de Postel, pero considera que las acusaciones de herejía son infundadas. Pregunta a BAM si considera apropiado que se mencione en su prólogo el nombre de Postel como una autoridad en siríaco. Finalmente el remitente agradece a BAM su valoración positiva del diccionario siro-caldaico.

COMENTARIO

La alusión a Guillermo Postel en una obra que pretenderá alzarse como baluarte de la causa católica, no podía dejar de ser controvertida. Guy Le Fèvre, discípulo de Postel, era consciente de ello; y el propio Plantino, quien tendrá que afrontar las repercusiones económicas, también lo era, como lo expresa abiertamente en una carta dirigida a Guy Le Fèvre. Sin embargo, y pese a todo, la deuda de ambos para con el erudito orientalista era lo bastante significativa como para no dispensarle el reconocimiento merecido. Máxime habiendo sido incluido su nombre junto al de Genebrardo y los demás doctores de París que en marzo de 1569 enviaron su censura sobre la traducción de Santes Pagnino.

Esta carta fue publicada y comentada por F. Secret en «Guy Le Fèvre de la Boderie représentant de G. Postel à la Polyglotte d’Anvers», De Gulden Passer, 44 (1966), 245-257. Y aunque la misiva no está fechada, se plantea un curioso problema con la datación, pues F. Secret, siguiendo a Rekers, hace en el mencionado artículo la siguiente afirmación: «La lettre, sans date, se situe par la dedicace datée, elle, d’Anvers 1571 calend. Julii». Ahora bien, después de trabajar directamente con el manuscrito comprobamos que en el estado actual en que se encuentra dicho documento, este no ofrece restos de datación ni presenta indicios apreciables de deterioro. Ante nuestra sorpresa, y con la sospecha de que Rekers y Secret hubiesen trabajado no de modo directo con el original, sino con la copia realizada por Max Rooses entre los años 1897 y 1899, confrontamos dicha copia a través de microfilm, lo que vino a corroborar que el documento en cuestión no está fechado. Pero es más, sabemos que el volumen quinto de la Políglota, donde se incluye la prefación de Guy Le Fèvre, se empezó a imprimir a comienzos de julio de 1570, y estaba acabado el 9 de febrero del año siguiente. Por otro lado, al final de la carta el erudito francés alude a su proyecto de elaborar un diccionario árabe en el cual, según se desprende de una carta de Plantino a Masio recogida en CP, IV, 73-74, parece que estaba ya trabajando en torno al 31 de enero de 1571. En resumen, lo que pretendemos evidenciar es que tanto las referencias internas como externas, ninguna de ellas parecen apoyar la fecha del primero de julio de 1571, que tanto Rekers como Secret sostienen para esta carta. Por nuestra parte, y apoyándonos en las razones anteriores, así como en el hecho de que el 16 de noviembre de 1569 ya había enviado a BAM una muestra de esta prefación, pensamos que esta carta se redactó entre ese mismo día de noviembre de 1569 y el primer mes de 1570.

Entre los testimonios de esta carta, incluimos la edición parcial de Rekers (F), que abarca desde «Quod ad Postellum attinet…» hasta «…bonaeque doctrina» y desde «Tamen uestrae…» hasta «…audire incipiat».

FACSÍMILES

TEXTO Y APARATO CRÍTICO (CON VISUALIZACIÓN DE MARCADO XML-TEI) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Guy Le Fèvre de la Boderie (Amberes) a Benito Arias Montano (Amberes) – [Entre noviembre de 1569 y enero de 1570]


[Sobrescrito:]
Doctissimo ac integerrimo uiro domino Ariae Montano, Sacrae Theologiae doctori et Catholicae Maiestatis legato.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Boderiani de praefatione uersionis Noui Testamenti Syrii et de Postello.
Domino Ariae Montano, doctori theologo et Catholicae Maiestatis legato, domino meo obseruando salutem.

[1] Gratias ago tibi immortales, domine obseruande, tum quod praefatiunculam nostram in Noui Testamenti Syri uersionem legere dignatus sis, tum etiam quod tam syncere et candide meo nomini, sat scio, studens me monitum uolueris de quibusdam in ea immutandis, quae statim, prout iubebas, mutaui, ne ulla praeberetur maleuolis calumniandi1 ansa.

[2] Quod autem2 ad Postellum attinet, scio quidem eum male audire apud multos, uerum ut ingenue dicam, iniqui sunt in pium et doctum3 uirum quotquot eum damnant heresis nomine. Est enim, si quis alius Chatholicae et Romanae Ecclesiae acerrimus4 propugnator ac defensor, et piae atque Christianae uitae. Non negauerim quin humana aliquando passus sit, cum ipsemet fateatur. Scripsit autem retractationes quorundam scriptorum a se hactenus emissorum, easque examinandas doctoribus Parisiensibus dedit petens ab eis ut testimonium ei darent uitae piae et catholicae5 actae bonaeque doctrinae, quod et ipsi fecerunt, ut a duobus mensibus scripsit domino Plantino. [3] Tamen uestrae dominationi morem gerere paratus sum. Sed scire uelim si placet ut eius uiri boni, cuius consilio, uotis et opera adiuti fuimus in hac editione honorificam quidem mentionem faciam. Sed quod praeceptor meus fuerit, aut quod eius censurae commiserim uersionem meam silentio praetermittam, ne tali commemoratione totum6 opus male audire incipiat. [4] Caeterum quod eius testimonio utar eique linguarum cognitionem tribuam, hoc uero nemini catholico, ut spero, poterit esse offendiculo cum et Widmanstadius7 tam honorifice eius meminerit et multi alii pii et doctissimi uiri, ut Masius et alii. Haec boni consulas quaeso, et ex animo illius qui ingratitudinis notam subire nolit profecta.

[5] Habeo gratiam de Dictionarii etiam uestra censura; cui, si possim, satisfaciam in notandis Arabicis dictionibus aut saltem seorsim in alio lexico Arabico, si hac prima editione non poterunt omnia simul accumulari, poterunt Deo dante alias commodius. [6] De Notarikon autem siue Rasse teuoth pauca, ut puto, praetermisi. Ac post Pagninum et Mercerum multa addidi e secretioribus Iudaeorum libris, quos mihi legere contigit, eruta. Non dubito quin alia ab aliis addi possint, sed, ut est in prouerbio, nec omnia nec passim8 nec ab omnibus. [7] Deus te seruet incolumem, uir doctissime ac de republica bene merite.

Vestrae dominationis obsequentissimus ac studiosissimus famulus,

Guido Fabricius Boderianus
calumniandi] O, E2, E3; in calumniandi (E1)
autem] O, E2, E3; omiserunt (F, E1)
et doctum] O, E1, E2, E3; omisit (F)
acerrimus] O, E1, E2, E3; accerrimus (F)
piae et catholicae] E2, F; pie et catholicae (O, E1); ; pie et catholice (E3)
totum] O, E1, E2, E3; totaum (F)
Widmanstadius] O. E2, E3; Widmnanstetter (E1)
passim] O, E2, E3; possim (E1)
Retrato de Guillermo Postelo, siglo XVI, posible autor François Clouet.
TRADUCCIÓN AL ESPAÑOL
Y NOTAS
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Guy Le Fèvre de la Boderie (Amberes) a Benito Arias Montano (Amberes) – [Entre noviembre de 1569 y enero de 1570]


[Sobrescrito:]
Al doctísimo y honestísimo varón, el señor Arias Montano, doctor en Sagrada Teología y legado de Su Majestad Católica.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
De de la Boderie sobre el prólogo de la traducción del Nuevo Testamento siríaco y sobre Postel.
Al señor Arias Montano, doctor en Teología y legado de su Majestad Católica, mi venerable señor, un saludo.

[1] Le estoy doblemente agradecido, venerable señor, tanto por haberse dignado a leer nuestro prologuillo a la traducción del Nuevo Testamento siríaco, como porque, preocupándose tan sincera y cándidamente de mi reputación, no me caben dudas, ha querido advertirme sobre algunas cosas que se debían cambiar en este prólogo; las cuales he cambiado enseguida, como me ordenaba vuestra señoría, para no darle a los detractores ninguna oportunidad de difamación.

[2] Por lo que se refiere a Postel,1 me consta que tiene mala reputación para mucha gente, pero, para decirlo con simpleza, son injustos con un hombre piadoso y sabio cuantos lo acusan de herejía. Pues es un ferviente luchador y defensor, como el que más, de la Iglesia Católica y Romana, así como de la vida piadosa y cristiana. No podría negar que alguna vez haya caído en vicios humanos, como él mismo lo reconoce. Sin embargo, redactó retractaciones de ciertos escritos publicados por él hasta entonces, y se la entregó a los doctores de París para que la examinaran, solicitándoles que le concediesen su testimonio de haber llevado una vida piadosa, católica y dentro de la buena doctrina, a lo cual accedieron estos doctores, como escribió a Plantino hace dos meses. [3] Pese a todo, estoy dispuesto a complacer a vuestra señoría. Pero me gustaría saber si le parece bien que haga alguna mención honorífica de este hombre bueno por cuyo consejo, apoyo y trabajo hemos sido ayudados en esta edición. De cualquier modo, silenciaré que ha sido mi maestro, o que he confiado a su juicio mi traducción, para que no cobre mala fama toda la obra con una alusión de esta naturaleza. [4] Ahora bien, el que me sirva de su testimonio y le atribuya el conocimiento de las lenguas, espero que esto no sirva de ofensa para ningún hombre católico, cuando no solo Widmanstadio2 ha hecho una mención tan honorífica de su persona,3 sino también otros muchos hombres piadosos y católicos, como el propio Masio y otros. Ruego a vuestra señoría que esto lo interprete en el mejor sentido, y como salido de la intención de quien no querría incurrir en la falta de parecer ingrato.

[5] Doy las gracias también a vuestra señoría por su censura acerca del diccionario,4 a la que trataré de complacer, si puedo, anotando las voces árabes, o al menos, si en esta primera edición no puede reunirse todo, se podrá mejor, Dios mediante, en otro diccionario arábigo por separado. [6] Respecto al Notarikon o Rasse tevoth,5 creo que he omitido pocas cosas. Y después de Pagnino6 y Mercero7 se han añadido otras muchas tomadas de los escritos más reservados de los judíos, los cuales yo he tenido la suerte de leer. Y no dudo de que se podrían añadir todavía más cosas tomadas de otras fuentes, pero, como dice el refrán, ni todo, ni en todas partes, ni por todo el mundo.8 [7] Que Dios le dé salud, doctísimo varón y acreedor del bien público.

De vuestra señoría muy obediente y celoso servidor,

Guy Le Fèvre de la Boderie
Nota: 1 Guillermo Postel (Doleire, 25 de marzo 1510-París, 6 septiembre 1581), uno de los hombres más sabios de su época, reconocido políglota, matemático, cosmógrafo, médico y alquimista, se puede clasificar como una de las principales figuras del Renacimiento francés. Debido a sus atrevidos planteamientos religiosos y filosóficos sufrió persecución religiosa. Fue un hábil políglota y un profundo conocedor de la filología oriental, de las Sagradas Escrituras y de la Cábala, a lo que dedicó una fecunda actividad investigadora. Entre sus obras merecen citarse Linguarum XII characteribus differentium alphabetum introductio ac legendi methodus (París, 1538), De originibus seu de Hebraicae linguae antiquitate atque uariarum linguarum affinitate (París, 1538), De Natiuitate mediatoris ultima, nunc futura et toti orbi terrarum in singulis ratione praeditis manifestanda opus (Basilea, 1547), Comographiae disciplinae compendium, cum synopsi rerum toto orbe gestarum (Basilea, 1561). Cf. F. Secret, Bibliographie des manuscrits inédits de Guillaume Postel (Ginebra, 1970), id. «Notes sur Guillaume Postel», Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance, 35 (1973), 37 (1975), 39 (1977) y 40 (1978); NBG, XL, cols. 879-885.
Nota: 2 Johann Albrecht Widmanstetter (Widmestadius). La forma alemana, Widmanstadt, parece haber surgido solo de la incorrecta regermanización de esta forma utilizada por Widmansletter y otros. Fue un estadista y humanista alemán, especialmente orientalista, nacido hacia 1506 en el pueblo de Nellingen, que forma parte del área de la ciudad imperial de Ulm, y fallecido en 1557, poco antes del 28 de marzo, en Ratisbona. Cf. ADB, XLII (1897).
Nota: 3 Guillermo Postel había colaborado con J. A. Widmanstadio en la edición del Nuevo Testamento sirio publicado en Viena en 1555.
Nota: 4 El Dictionarium syro-chaldaicum de G. Le Fèvre se incluyó en el volumen sexto de la Políglota. Puede verse una copia digitalizada de la obra en la Biblioteca Digital Hispánica.
Nota: 5 Notarikon (hebr. Rasse teuoth) es un sistema de abreviaciones bien acortando la palabra o bien escribiendo solo una letra de cada palabra. Este método es usado en la interpretación del Pentateuco, y es uno de los treinta y dos sistemas interpretativos de la Baraita. La palabra deriva del sistema taquigráfico usado por los notarii en los procesos romanos.
Nota: 6 Santes Pagnino (Lucca, 1470-Lyon, 1536), orientalista de la Orden de Santo Domingo. El Papa León X lo llamó para ocupar una cátedra en la nueva escuela de lenguas orientales. En 1522 pasa a Avignon y en 1525 fija su residencia en Lyon. Su Veteris et Noui Testamenti noua translatio (Lyon, 1527), a la que había dedicado treinta años de trabajo, es la primera traducción del original al latín en tiempos modernos. Muy literal y discrepante, por tanto, de la Vulgata, fue objeto de durísimas críticas por ciertos sectores de la filología bíblica del siglo XVI. Entre las obras de Pagnino cabe citar también el diccionario hebreo-latín Thesaurus linguae sanctae (Lyon, 1529), Isagoge ad sacras litteras (Lyon, 1528), Hebraicorum institutionum lib. IV, ex rabbi D. Kimchi (Lyon, 1526; París, 1549), Catena argentea in Pentateuchum (Lyon, 1536) e Isagoge Graeca (Avignon, 1525). Cf. NBG, XXXIX, cols. 59-60; IBF, IV, 1660.
Nota: 7 Jean Mercier, en latín Ioannes Mercerus (Uzès ca. 1510 – 1570) fue un teólogo protestante y orientalista francés, discípulo de Francisco Vatablo, y reconocido por sus publicaciones sobre gramática hebrea y semítica. Cf. F. Secret, Les Kabbalistes Chrétiens de la Renaissance (1964), pp. 208–209.
Nota: 8 Cf. Erasm. Adag. 2. 4. 16. El adagio advierte que al aceptar regalos, no solo se debe mostrar moderación, sino también discernimiento; resulta inhumano, según glosa Erasmo, no aceptar nada de nadie, pero también es extremadamente vil y completamente avaro aceptar todo indiscriminadamente.
TEXTO (SIN VISUALIZACIÓN DE MARCADO
XML-TEI)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Guy Le Fèvre de la Boderie (Amberes) a Benito Arias Montano (Amberes) – [Entre noviembre de 1569 y enero de 1570]


[Sobrescrito:]
Doctissimo ac integerrimo uiro domino Ariae Montano, Sacrae Theologiae doctori et Catholicae Maiestatis legato.
[Anotado por BAM, en el margen, con escritura transversal:]
Boderiani de praefatione uersionis Noui Testamenti Syrii et de Postello.
Domino Ariae Montano, doctori theologo et Catholicae Maiestatis legato, domino meo obseruando salutem.

[1] Gratias ago tibi immortales, domine obseruande, tum quod praefatiunculam nostram in Noui Testamenti Syri uersionem legere dignatus sis, tum etiam quod tam syncere et candide meo nomini, sat scio, studens me monitum uolueris de quibusdam in ea immutandis, quae statim, prout iubebas, mutaui, ne ulla praeberetur maleuolis calumniandi ansa.

[2] Quod autem ad Postellum attinet, scio quidem eum male audire apud multos, uerum ut ingenue dicam, iniqui sunt in pium et doctum uirum quotquot eum damnant heresis nomine. Est enim, si quis alius Chatholicae et Romanae Ecclesiae acerrimus propugnator ac defensor, et piae atque Christianae uitae. Non negauerim quin humana aliquando passus sit, cum ipsemet fateatur. Scripsit autem retractationes quorundam scriptorum a se hactenus emissorum, easque examinandas doctoribus Parisiensibus dedit petens ab eis ut testimonium ei darent uitae piae et catholicae actae bonaeque doctrinae, quod et ipsi fecerunt, ut a duobus mensibus scripsit domino Plantino. [3] Tamen uestrae dominationi morem gerere paratus sum. Sed scire uelim si placet ut eius uiri boni, cuius consilio, uotis et opera adiuti fuimus in hac editione honorificam quidem mentionem faciam. Sed quod praeceptor meus fuerit, aut quod eius censurae commiserim uersionem meam silentio praeermittam, ne tali commemoratione totum opus male audire incipiat. [4] Caeterum quod eius testimonio utar eique linguarum cognitionem tribuam, hoc uero nemini catholico, ut spero, poterit esse offendiculo cum et Widmanstadius tam honorifice eius meminerit et multi alii pii et doctissimi uiri, ut Masius et alii. Haec boni consulas quaeso, et ex animo illius qui ingratitudinis notam subire nolit profecta.

[5] Habeo gratiam de Dictionarii etiam uestra censura; cui, si possim, satisfaciam in notandis Arabicis dictionibus aut saltem seorsim in alio lexico Arabico, si hac prima editione non poterunt omnia simul accumulari, poterunt Deo dante alias commodius. [6] De Notarikon autem siue Rasse teuoth pauca, ut puto, praetermisi. Ac post Pagninum et Mercerum multa addidi e secretioribus Iudaeorum libris, quos mihi legere contigit, eruta. Non dubito quin alia ab aliis addi possint, sed, ut est in prouerbio, nec omnia nec passim nec ab omnibus. [7] Deus te seruet incolumem, uir doctissime ac de republica bene merite.

Vestrae dominationis obsequentissimus ac studiosissimus famulus,

Guido Fabricius Boderianus

es_ESEspañol