1570 05 01 G

Cornelio Gemma (Lovaina) a Benito Arias Montano (Amberes)

1 de mayo de 1570

METADATOS

Identificador: 1570 05 01 G

Íncipit: Clarissime domine doctor et patrone obseruandissime, si sus (quod aiunt) uocanda ad opus Mineruae fuit…

Manuscritos:

    (O) KBS, Ms. A 902, ff. 114r-115v.

Impresos:

    (E1) Van Ortroy, Bio-bibliographie de Gemma Frisius, pp. 413-415; (E2) Macías, La Biblia Políglota de Amberes, pp. 180-183; (E3) Domínguez, Correspondencia, I, 390-395.

Edición crítica, traducción y notas: Baldomero Macías Rosendo

Codificación y edición digital: Antonio Dávila Pérez

RESUMEN

Gemma ha corregido el prólogo de la Biblia redactado por BAM, aunque no confiesa no sentirse a la altura de esta tarea. Está impresionado por la forma y el fondo del texto. Tan solo le envía algunas correcciones relativas a la redacción y a la claridad de las palabras y sugiere añadir al final del texto una comparación de Felipe II con los reyes romanos. Agradece de nuevo la recomendación de BAM ante la corte española. Pronto va a visitar a Montano. Asimismo le invita a su acto de doctorado que tendrá lugar el 22 de mayo. 

COMENTARIO

Las tempranas relaciones que encontramos entre Cornelio Gemma y BAM se pueden rastrear desde el 9 de noviembre de 1568. El joven Cornelio no duda en acudir al legado del rey para solicitar su favor en relación con una plaza de profesor de medicina en Lovaina. El juicio que Gemma emite sobre la prefación de la Biblia está demasiado cargado de servilismo y gratitud por el favor recibido como para poderlo valorar en toda su amplitud.

FACSÍMILES

TEXTO Y APARATO CRÍTICO (CON VISUALIZACIÓN DE MARCADO XML-TEI) La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Cornelio Gemma (Lovaina) a Benito Arias Montano (Amberes) – 1 de mayo de 1570


[Sobrescrito:]
†Cl†arissimo domino †doc†tori1, sacrae paginae †in†terpreti Regio, domino Ariae †M†ontano, domino suo †co†lendissimo. Hantuerpiae.
[Anotado por otra mano, en el margen, con escritura transversal:]
Louanio 1570. Cornelii Gemmae Calendis Maii. De praefatione Bibliorum.
Salutem plurimam.

[1] Clarissime domine doctor et patrone obseruandissime, si sus (quod aiunt) uocanda ad opus Mineruae fuit2, recte mehercule et nostrae censurae diuinam illam foeturam3 ingenii tui, ubi ne quicquam ad perfectionem uel Momus expostulet, commisisti. Sed quando ita uisum est, perlegi omnia quam attentissime ne in illo erga te officii genere uidear dormitasse,4 quamquam pudet in illis censorem agere, quae michi lumine suo et splendore hoc qualecumque animi lumen obtundunt. [2] De rebus theologicis meum iudicium non est quod expectes; sum enim illarum penitus rudis, neque res sacras5 inquirere soleo nisi quantum ad mores formandos componendasque animae perturbationes utile uidebatur. Quarum istuc experior in dies praestantissimum,6 illud autem cogitatione concepi dudum et intellexi, re ipsa consecutum minime esse confiteor. Interim ne nichil egisse uidear unicum et alterum annotaui, ubi quidem nullus error in rebus, sed forte expositione uberiori aut uerbo planiore res uisa est indigere.

[3] Nescio an sub finem commode ad laudem regis Philippi nostri conueniat obiter addi comparationem regum7 Romanorum, quod alii quidem8 armis, alii semper fuerint religione praestantes; in [f. 114v] nostro utrumque genus laudis et gloriae mira cum aequabilitate spectatum hactenus fuerit, ut humanarum rerum et diuinarum iuxta contemperatio ad labefactatae maxime reipublicae Christianae restaurationem infusa diuinitus uideatur. Posset id obiter intertexi, sed elegantius et uerbis (quae tibi sunt in promptu9) multo elimatioribus10 , si11 modo pagina aut sensus rei tuo iudicio tale quid patiatur. [4] Nichil enim desidero magis quam ut uirtutes principum animis popularibus12 plane et fuse delineentur13, quod a te factum uideo artificio sane tam accurato ut picturis Phidiae uel Polycleti statuis possit contendere. Miror profecto insignem ordinis oeconomiam, uerborum flumen, sententiarum optimarum pondus, consyderationis14 philosophicae syntagma et contextum tam admirabilem15, ut si quid ademeris uel adieceris, quemadmodum in consonantissima harmonia, totus concentus ilico uioletur. [5] Sed nolo laudare in os. Consules boni, ut libere orasti, libere respondeo. Nec uelim ullo pacto inter censores operis recenseri, ut obiter uisus es insinuasse16. Nescis enim quantum hac ratione tuo operi17 pulcherrimo et pondus et ornamentum sis detracturus.

[6] Magnum attulit adiumentum nobis commendatio tua, atque huius beneficii non minor erit [f. 115r] gratia quam si me secundo ac tertio a morte redemeris. Agerem pluribus gratias, sed ea est tuorum omnium amplitudo, ut prestet benemerendi tempus optare et, quod a te factum est, tibi dum adsum (adesse autem perpetuo me non dubito) solo18 admirationis silentio uenerari.

[7] Res omnis nostra belle procedit; spero propediem istius tam turbulentae comediae laetam catastrophen19 fore, quamquam ille noua in dies moliatur, quae tuis praeceptis et praesidiis hactenus confirmatus didici contemnere. [8] Propediem (si di sinant) et corpore te praesens inuisam; est enim aliud quod illic agam atque in quo tuis consiliis ualde sit opus. Praeterea, ut uerbo dicam, 22 Maii suscepturus sum doctoratus insignia. Huic actui celeberrimo te inter caeteros amicissimum nobis adfuturum in ornamentum spero, si per ualetudinem et seria negotia licet. [9] Sed pluribus coram.20 Scripsi et dominoSiviliae21. Videbo et hortulum tuum et quid desideres. Cyclaminis plantam mecum adferam cum aliis plaerisqueplerisque.

[10] Bene uale, mi domine et frater colendissime, salutat te plurimum soror tua, uxor mea. Louanii, Kalendis Maii 1570. Dominationi uestrae ex animo addictissimus22, Cornelius GemmeGemma.

†doc†tori] O, E2, E3; autori (E1)
fuit] O, E2, E3; fint (E1)
foeturam] O, E2, E3; faeturam (E1)
dormitasse,] O, E1, E3; post dormitasse imum punctum posuit (E2)
sacras] O, E1, E3; sanas (E2)
praestantissimum,] O, E2, E3; post praestantissimum non distixit (E1)
regum] O, E2, E3; regni (E1)
quidem] O, E2, E3; quadraginta (E1)
promptu] O, E2, E3; promptum (E1)
elimatioribus] O, E2, E3; eleuatioribus (E1)
, si] O, E2, E3; ante si imum punctum posuit (E1)
popularibus] O, E1, E3; populariter (E2)
delineentur] O, E1, E3; delinientur (E2)
consyderationis] O, E1, E3; considerationis (E2)
admirabilem] O, E1, E3; admirabiliter (E2)
insinuasse] O, E2, E3; infirmasse (E1)
operi] O, E2, E3; opere (E1)
solo] O, E2, E3; sola (E1)
catastrophen] O, E2, E3; castrophen (E1)
coram.] O, E1, E3; post coram non distinxit (E2)
Siviliae] O, E1, E3; Siuilice (E2)
addictissimus] O, E2, E3; additissimus (E1)
TRADUCCIÓN AL ESPAÑOL
Y NOTAS
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Cornelio Gemma (Lovaina) a Benito Arias Montano (Amberes) – 1 de mayo de 1570


[Sobrescrito:]
Al distinguido señor doctor Arias Montano, traductor real de Escritura Sagrada, con el debido respeto. Amberes.
[Anotado por otra mano, en el margen, con escritura transversal:]
Lovaina 1570. De Cornelio Gemma,1 primero de mayo. Acerca del prefacio de la Biblia.
Un cordial saludo.

[1] Distinguido señor doctor y patrón respetabilísimo, si una cerda, como dicen, tuvo que ser llamada para una obra de Minerva,2 con gran acierto, por Hércules, sometió vuestra merced a nuestra censura aquel fruto divino de su ingenio, donde ni siquiera Momo exigiría nada para alcanzar la perfección.3 Pero ya que ha parecido así, lo he leído todo lo más atentamente posible para no dar la impresión de haberme dormido en aquel tipo de obligación respecto a vuestra merced, aunque me avergüenza ejercer mi censura en aquello que con su luz y esplendor anublan esta luz de mi mente, cualquiera que sea su valor. [2] En asuntos de Teología, mi juicio no es el que debería esperar vuestra merced; pues los desconozco por completo, y no suelo investigar los asuntos sagrados, salvo en la medida que me parece útil para adquirir las buenas costumbres y restablecer las perturbaciones del espíritu. De estas dos cuestiones, esta última he experimentado cada día lo importante que es; sin embargo, la primera hace tiempo que la concebí con el pensamiento y la entendí, pero en la práctica tengo que confesar que he logrado muy poco. Mientras tanto, para no dar la impresión de haber estado ocioso, he anotado algún que otro pasaje donde, a decir verdad, no había ningún error de contenido, pero el asunto sí me pareció que requería quizá una exposición más detallada o un término más claro.

[3] No sé si casi al final convendría añadir expresamente para gloria de nuestro Rey Felipe la comparación con los reyes romanos, dado que unos destacaron con las armas y otros por su religiosidad; en cambio, el [f. 114v] nuestro, hasta ahora, ha mostrado ambos géneros de méritos y gloria con una sorprendente equidad, de modo que parece una mezcla de los asuntos humanos y divinos inspirada por la divinidad para sacar a la república cristiana del abatimiento en que se halla. Podría entretejerse esto abiertamente, pero de un modo más elegante y con palabras más cuidadas, las cuales a vuestra merced le salen con facilidad, con tal que el escrito o el sentido de la exposición admita en el juicio de vuestra merced algo similar. [4] Pues no hay nada que desee tanto como el que las virtudes de los príncipes se dibujen de manera clara y generalizada en los ánimos del pueblo, lo cual veo que vuestra merced lo ha conseguido con tal artificio, que podría competir con las pinturas de Fidias o las estatuas de Policleto. Me admira, en verdad, la insigne economía del orden, el flujo de palabras, el peso de las principales frases, el sintagma de la consideración filosófica y la trabazón conseguida de un modo tan admirable, que si quitas o añades algo, igual que en una armonía absoluta, enseguida se romperá todo el concierto. [5] Pero no quiero regalar el oído de vuestra merced. Tómelo a bien, ya que me consultó libremente vuestra merced, con igual libertad le respondo. Y no me gustaría de ningún modo ser contado entre los censores de la obra, como me pareció que me insinuó vuestra merced a las claras. Pues no sabe cuánto peso y adorno quitaría vuestra merced de este modo a su hermosísima obra.

[6] La recomendación de vuestra merced me fue de gran ayuda, y mi gratitud por este favor no será menor [f. 115r] que si me hubiera salvado vuestra merced de la muerte dos o tres veces.4 Me gustaría expresarle mi gratitud con más prolijidad, pero es tal la grandeza de todas las virtudes de vuestra merced, que es preferible desear la ocasión de prestarle servicio y venerarle, lo cual vuestra merced lo ha conseguido, mientras estoy junto a vuestra merced (y en efecto no dudo en estarlo siempre) con el silencio solo de la admiración.

[7] Todos nuestros asuntos marchan a la perfección; espero en breve el feliz desenlace de esta comedia tan turbulenta, aunque aquel maquina cada día cosas nuevas, las cuales hasta ahora, confirmado con los preceptos y ayuda de vuestra merced, he aprendido a desdeñar. [8] Pronto, si los dioses lo permiten, iré a visitar personalmente a vuestra merced; pues hay otro asunto que tengo que tratar allí y en el cual requiero los consejos de vuestra merced. Además, le comunico que el 22 de mayo voy a recibir las insignias del doctorado. Espero que vuestra merced, el mejor de mis amigos, me acompañe en este concurrido acto, si la salud y los importantes negocios de vuestra merced se lo permiten. [9] Pero hablaremos más cara a cara. Ya he escrito tambien al señor de Sevilla.5 Veré también el jardín de vuestra merced y lo que desee. Llevaré conmigo planta de ciclamen junto con otras muchas.

[10] Adiós, mi querido señor y hermano respetabilísimo; le envía muchos saludos su hermana, mi mujer. En Lovaina, a primero de mayo de 1570. Afectuosamente suyo, Cornelio Gemma.

Nota: 1 Sobre Conelio Gemma véase nota biográfica en carta 1568 11 09.
Nota: 2 Frase proverbial para expresar que alguien pretende instruir a otro más avisado.
Nota: 3 Momo es la personificación del sarcasmo. Es hija de la Noche y hermana de las Hespérides en la Teogonía hesiódica.
Nota: 4 Sobre la recomendación de BAM para promover a Gemma como profesor de Medicina de Lovaina véanse cartas 1568 11 09 y 1569 04 06.
Nota: 5 Posiblemente Fernando de Sevilla, mercadés cordobés establecido en Amberes y gran amigo personal de BAM. Fernando de Sevilla aparece con cierta frecuencia en la correspondencia de BAM entre 1570 y 1572. En el capítulo de saludos que Plantino envía a BAM tras su marcha de Amberes, suelen aparecer de forma ligada los nombres del banquero Luis Pérez, Fernando Ximénez y Fernando de Sevilla (véase, por ejemplo, carta de Plantino a BAM en 77 05 14). A Fernando de Sevilla pertenecía el ejemplar de los Opera Omnia de Erasmo que se confió a la Faculta de Teología de Lovaina la expurgación de las obras del humanista holandés con vistas al Index expurgatorius qui hoc saeculo prodierunt (Amberes, 1571), ejemplar de la edición publicada en 1538 por Jérôme Froben y Nicolas Episcopius en Basilea, actualmente en depósito de la biblioteca de la Facultad de Teología de la Universidad Católica de Lovaina.
TEXTO (SIN VISUALIZACIÓN
DEL MARCADO XML-TEI)
La correspondencia de Benito Arias Montano: edición crítica digital — Cornelio Gemma (Lovaina) a Benito Arias Montano (Amberes) – 1 de mayo de 1570


[Sobrescrito:]
†Cl†arissimo domino †doc†tori, sacrae paginae †in†terpreti Regio, domino Ariae †M†ontano, domino suo †co†lendissimo. Hantuerpiae.
[Anotado por otra mano, en el margen, con escritura transversal:]
Louanio 1570. Cornelii Gemmae Calendis Maii. De praefatione Bibliorum.
Salutem plurimam.

[1] Clarissime domine doctor et patrone obseruandissime, si sus (quod aiunt) uocanda ad opus Mineruae fuit, recte mehercule et nostrae censurae diuinam illam foeturam ingenii tui, ubi ne quicquam ad perfectionem uel Momus expostulet, commisisti. Sed quando ita uisum est, perlegi omnia quam attentissime ne in illo erga te officii genere uidear dormitasse, quamquam pudet in illis censorem agere, quae michi lumine suo et splendore hoc qualecumque animi lumen obtundunt. [2] De rebus theologicis meum iudicium non est quod expectes; sum enim illarum penitus rudis, neque res sacras inquirere soleo nisi quantum ad mores formandos componendasque animae perturbationes utile uidebatur. Quarum istuc experior in dies praestantissimum, illud autem cogitatione concepi dudum et intellexi, re ipsa consecutum minime esse confiteor. Interim ne nichil egisse uidear unicum et alterum annotaui, ubi quidem nullus error in rebus, sed forte expositione uberiori aut uerbo planiore res uisa est indigere.

[3] Nescio an sub finem commode ad laudem regis Philippi nostri conueniat obiter addi comparationem regum Romanorum, quod alii quidem armis, alii semper fuerint religione praestantes; in [f. 114v] nostro utrumque genus laudis et gloriae mira cum aequabilitate spectatum hactenus fuerit, ut humanarum rerum et diuinarum iuxta contemperatio ad labefactatae maxime reipublicae Christianae restaurationem infusa diuinitus uideatur. Posset id obiter intertexi, sed elegantius et uerbis (quae tibi sunt in promptu) multo elimatioribus, si modo pagina aut sensus rei tuo iudicio tale quid patiatur. [4] Nichil enim desidero magis quam ut uirtutes principum animis popularibus plane et fuse delineentur, quod a te factum uideo artificio sane tam accurato ut picturis Phidiae uel Polycleti statuis possit contendere. Miror profecto insignem ordinis oeconomiam, uerborum flumen, sententiarum optimarum pondus, consyderationis philosophicae syntagma et contextum tam admirabilem, ut si quid ademeris uel adieceris, quemadmodum in consonantissima harmonia, totus concentus ilico uioletur. [5] Sed nolo laudare in os. Consules boni, ut libere orasti, libere respondeo. Nec uelim ullo pacto inter censores operis recenseri, ut obiter uisus es insinuasse. Nescis enim quantum hac ratione tuo operi pulcherrimo et pondus et ornamentum sis detracturus.

[6] Magnum attulit adiumentum nobis commendatio tua, atque huius beneficii non minor erit [f. 115r] gratia quam si me secundo ac tertio a morte redemeris. Agerem pluribus gratias, sed ea est tuorum omnium amplitudo, ut prestet benemerendi tempus optare et, quod a te factum est, tibi dum adsum (adesse autem perpetuo me non dubito) solo admirationis silentio uenerari.

[7] Res omnis nostra belle procedit; spero propediem istius tam turbulentae comediae laetam catastrophen fore, quamquam ille noua in dies moliatur, quae tuis praeceptis et praesidiis hactenus confirmatus didici contemnere. [8] Propediem (si di sinant) et corpore te praesens inuisam; est enim aliud quod illic agam atque in quo tuis consiliis ualde sit opus. Praeterea, ut uerbo dicam, 22 Maii suscepturus sum doctoratus insignia. Huic actui celeberrimo te inter caeteros amicissimum nobis adfuturum in ornamentum spero, si per ualetudinem et seria negotia licet. [9] Sed pluribus coram. Scripsi et domino Siviliae. Videbo et hortulum tuum et quid desideres. Cyclaminis plantam mecum adferam cum aliis plerisque.

[10] Bene uale, mi domine et frater colendissime, salutat te plurimum soror tua, uxor mea. Louanii, Kalendis Maii 1570. Dominationi uestrae ex animo addictissimus, Cornelius Gemma.

es_ESEspañol